CHAMBERLIN, Edward Hastings (1899-1967)
ABD’li iktisatçı. “Tekelci Rekabet” kuramını geliştirmiştir.
18 Mayıs 1899’da Washington Eyaleti’nin La Conner kentinde doğdu, 1967’de Harvard kentinde öldü. Metodist Kilisesi’nin papazlarından olan babasının genç yaşta ölümü üzerine yaşam koşulları güçleşti, Iowa Üniversitesine giren Chamberlin, bir yandan da Iowa kentinde çıkan Citizen adlı gazeteye yazılar yazarak ailesine parasal destek sağladı. Iowa Universitesi’nde iktisat profesörü F.H.Knight’m görüşlerinden etkilenerek, Michigan Üniversitesi iktisat bölümünün lisansüstü programına girdi. 1922’de lisansüstü programım tamamlayarak Harvard Universitesi’nde doktoraya başladı. Doktora tezini F.H.Knight’ın hocası olan AUyn Young’la hazırladı. Knight ve Young gibi Chamberlin de firmalar ve piyasada firma rekabeti üzerine çalıştı.
1927’de Harvard Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. 1943-1945 arasında II. Dünya Savaşı nedeniyle ordu hizmetine alındı. 1950-1951 arasında da Paris Üniversitesi’nde konuk profesör olarak ders verdi. Bu yıllar dışında sürekli olarak Harvard’da kaldı. Amerikan iktisat Birliği’nin başkan yardımcılığını yapan Chamberlin, 1939-1943 arasında Harvard Üniversitesi iktisat bölümü başkanlığını yürüttü; 1948-1958 arasında da Quarterly Journal of Economics adlı derginin yayın yönetmenliğini yaptı.
1929 Büyük Dünya Bunalımı’nın yarattığı iktisadi koşullar piyasa ekonomisine güveni sarsmış, Neo-Klasik iktisat düşüncesinin temel varsayımı olan serbest rekabet koşullarının, kapitalist ekonomide gerçek piyasa koşullarım yansıtmadığı görüşü yaygınlık kazanmaya başlamıştı. İtalyan iktisatçı Pierro Sraffa 1926’da yayımlanan makalesinde tam rekabet varsayımını eleştirerek kapitalist ekonomide eksik rekabetin geçerli – olduğunu savundu. 1933’te ise ABD’de Chamberlin, İngiltere’de JoanRobinson çok kısa aralıklarla yayımlanan kitaplarında tam rekabetçi ve tekelci piyasaları incelediler. Chamberlin The Theory of Monopolistic Competition (“Tekelci Rekabet Kuramı”) adlı kitabında, J. Robinson ise Economics of Imperfect Competition (“Eksik Rekabet Ekonomisi”) adlı kitabında tam rekabet varsayımını sorgulayarak gerçek dünyada fiyatların belirlenmesi konusuna daha gerçekçi bir yaklaşım getirmeyi amaçladılar.
Chamberlin’e göre tekel ve serbest rekabet durumlarım birbirine alternatif iki olgu olarak görmek yanlıştır. Çünkü piyasalardaki yaygın özellik, tekelci ve rekabetçi piyasa öğelerinin iç içe bulunmasıdır. Şirketler az da olsa mal farklılaşmasına gidebildikleri ölçüde ürünlerinin fiyatları üzerinde denetim sağlayarak tekelci bir konuma gelebilirler. Şirketler fiyatlar üzerinde denetimi, mal farklılaşması yapabilmelerinin yanında, reklamlarla kendi ürünlerinin özel nitelikleri olduğunu tüketiciye inandırdıkları ölçüde artırırlar. Chamberlin, tekelci öğelerin bulunduğu piyasaları “tekelci rekabet” olarak nitelendirir.
Chamberlin kapitalist ekonomide, piyasa dengesinin koşullarını, hem rekabete, hem tekele, hem de ara durumlara uygulanabilecek genellikte ortaya koymayı amaçlamıştır. Ona göre firmaların ürünlerinin tipini değiştirme, ürüne talebi artırmak için reklamlar ve yeni pazarlama yöntemleriyle satış maliyetlerini yükseltme ve satış fiyatını değiştirme özgürlükleri olduğu durumlarda, her bir firmanın dengesi aşırı kârların silindiği durumda belirlenir. Tekelci rekabet koşullarında dengeye gelinmesi verimsizliğe yol açar. Çünkü satış maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle denge fiyatı serbest rekabetçi piyasalara göre yüksek, arz ise düşüktür. Tek tek firmaların üretim kapasitelerinin altında çalışması piyasada gereğinden fazla firmanın bulunmasının bir sonucudur. Ürün farklılaştırmanın firmalar üzerinde yarattığı baskı, kaynakların boşa harcanmasına neden olur.
Chamberlin fiyatların yüksek olmasının, maliyetlerin yüksek olmasından kaynaklandığını, bu nedenle de aşırı kârların söz konusu olmadığını söyler. Firmaların normal kâr ettiği bir piyasada emeğin sömürülmesi de söz konusu değildir. Tekelci rekabet piyasasında kazançlı olan taraf yoktur. Tüketiciler yüksek fiyat ödediklerinden, firmalar ise yalnızca normal kâr ettiklerinden durumlarından hoşnut değillerdir.
Chamberlin kitabının beşinci baskısına yeni bir bölüm ekleyerek Joan Robinson ile aralarındaki görüş ayrılıklarını ortaya koydu. Robinson eksik rekabetin sonucu olarak sömürünün doğduğunu söylüyordu. Oysa Chamberlin’e göre sömürü söz konusu değildi. Chamberlin’in analizinin temelinde, kaynakların boşa harcanması olgusu vardı. Chamberlin’in tekelci rekabet kuramı, Büyük Dünya Bunalamı’nın doğurduğu sorunları kuramsal bir çerçeveye oturtma çalışmalarının öncülleri arasında önemli bir yer tutar.
• YAPITLAR (başlıca): The Theory of Monopolistic Competition, 1933, (“Tekelci Rekabet Kuramı”); Towards a More General Theory of Value, 1957, (“Daha Genel Bir Değer Kuramına Doğru”). •
• KAYNAKLAR: R.E.Kuenne (der.), Monopolistic Competition Theory: Studies in Impact; Essays in Honor of Edward H.Chamberlin, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi