CHILDE, Vere Gordon (1892-1957)
Avustralyalı arkeolog ve tarihçi. Arkeolojik bulguları, bağlı bulundukları toplumsal ve iktisadi koşullar içinde ele alan bir yöntem geliştirmiştir.
14 Nisan 1892’de, Avustralya’nın New-South Wales bölgesinde Sidney kentinde doğdu. 19 Ekim 1957’de aynı bölgede Mountain Victoria’da öldü. Sidney Üniversitesi’nde karşılaştırmalı dil eğitimi gördü. 1914-1917 arasında Oxford Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nde Arthur Evans ve John Linton Myers’in öğrencisi olduğu sırada, arkeoloji ile Hint-Avrupa dilleri arasındaki ilişkiler üzerinde çalıştı. 1925’te bu konudaki ilk kitabı The Dawn of European Civilization’ı (“Avrupa Uygarlığının Doğuşu”) yayımladı. Aynı yıl Royal Anthropological Institute’ -un (İngiliz Krallığı Antropoloji Enstitüsü) kitaplığında çalıştı. 1926’da The Aryans’ı (“Ari Irktan Olanlar”) yayımlamasının ardından, 1927’de Edinburgh Üniversitesi’nde tarihöncesi arkeolojisi konusunda ilk Abercromby profesörü oldu ve 1946’ya değin bu görevini sürdürdü. Aynı zamanda 1928-1931 arasında Kuzey İrlanda ve İskoçya’da birçok araştırma yaptı.
Orkney Adası’ndaki bir Taş Çağı köyü olan Skara-Brap kazısını yönetti. 1934’te bir araştırma gezisi nedeniyle SSCB’ye gitti. Bundan sonraki çalışmaları bütünüyle tarihöncesi toplumlarm sosyo-ekonomik yapılarının incelenmesine yöneldi. Harvard Üniversitesi’nin üç yüzüncü yıldönümü nedeniyle düzenlenen Sanatlar ve Bilimler Konferansı’nda kendisine onursal edebiyat doktorluğu, 1937’de de Pennsylvania Üniversitesi onursal bilim doktorluğu verildi. 1939’da California Üniversitesi’nde, 1940’ta da Britanya Akademisi’nde dersler verdi. 1946’dan 1956’ya değin Londra Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nün yöneticiliğini yaptı ve aynı üniversitede tarihöncesi arkeolojisi üzerine dersler verdi. Elindistan, Irak, SSCB ve ABD’ye araştırma gezileri yaptı, konferanslar verdi. 1957’de Sidney Üniversitesi onursal edebiyat doktorluğu ile ödüllendirildi. Aynı yıl Londra Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü yöneticiliğinden emekli olup Avustralya’ya döndü ve burada öldü.
Yapıtlarında, Avrupa’nın Doğu kültüründen etkilenmiş olmakla birlikte, özgün bir uygarlığa sahip olduğunu savunmuştur. Bu konudaki çalışmalarında Avrupa’nın tarihöncesi kültürlerini bir bütün olarak ele almıştır. İÖ 3000 ile İÖ 2000 sonuna kadarki zamana ait arkeolojik malzemeyi incelerken Evans’ın sıraladığı dokuz Aka dönemi benzerliklerine dayanmış, Paliardi’nin kurduğu Güney Moravya stratigrafisi ile Thompson ve Wace’in Teselya’nm dört dönemini esas alan bir çerçeve hazırlamıştır. Orta Avrupa’daki çanak çömlek gelişimini kapsayan bu kronolojik çerçeve, Tuna boyu tarihöncesi kültürlerinin incelenmesinde bir iskelet oluşturmuştur.
Childe’m SSCB’ye gidişinden sonraki yapıtlarında Marxizm’in etkileri görülür. Childe yazının bulunmasını, uygarlığın gelişiminin iktisadi ve demografik yapı ile olan ilişkilerinin izlenebilmesi açısından, temel öğe olarak görür. Buna bağlı olarak takvim astronomisi, geometri, aritmetik ve din ağırlıklı edebiyatın ilerlemesi de insanlığı bir dönüm noktasına getirmiştir. Onun bu kritik nokta için kullandığı “uygarlık” sözcüğü, sadece teknolojik ve sanatsal bir gelişmeyi karşılamaz. Asıl uygarlık, toplumun yaşama biçimini belirleyen üretim güçlerinin, kendine yeterli olma sınırının ötesine geçmesi ve yeni bir toplumsal evrimi gerçekleştirecek yeni üretim güçleri ve ilişkilerinin ortaya çıkması demektir.
Childe olayları, bağlı bulundukları toplumsal ve iktisadi koşullardan bağımsız ele alan arkeoloji ve tarih anlayışına “posta pulu arkeolojisi” adını vererek karşı çıkmıştır. Arkeolojik ve tarihsel bulguları “tarihsel bütünlük” ve “tarihsel gelişim” içinde incelemek gereğine inanmıştır. Uygarlığın iktisadi gelişimini incelerken arkeologların ve doğa bilimcilerinin elde ettikleri verileri birleştiren bir yol izlemiştir. Bu amaçla, ilkel ve gelişmekte olan toplumlarm hukuksal, politik, dini, iktisadi, sosyolojik yönlerini incelemiş, bunların antropoloji, jeoloji, biyoloji ve paleontoloji ile ilişkilerini kurmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): The Davın of European Civiliza-tion, 1925, (“Avrupa Uygarlığının Doğuşu”) ;7T?e Aryans, 1926, (“Ari Irktan Olanlar”); The Most Ancient East: The Oriental Prelüde to European Prehistory, 1928, (“En Eski Doğu: Avrupa’nınTarihöncesineDoğu’nun Girişi”); The
Danube in Prehistory, 1929, (“Tarihöncesinde Tuna”); Nevıligkt or the Most Ancient East, 1934, (“En Eski Doğuda Yeni Işık”); Man Makes Himself, 1936, (İnsan Kendini Yaratır); What Happened in History, 1942, (Tarihte Neler Oldu); Progress and Archeology, 1944, (“l\er\emevehr]s.eo\o]ı’’)-,PrehistoricMigrations in Europe, 1950, (“Avrupa’da Tarihöncesi Göçler”); The Prehistory of European Society, 1957, (“Avrupa Toplumunun Tarihöncesi”); Social Evolution, (“Toplumsal Evrim”).
• KAYNAKLAR: B.Mc Nairn, The Methodand Theory of V.Gordon Childe Economic, Social and Cultural Interpretations of Prehistory, 1980; B.G.Trigger, Gordon Childe Revolutions in Archaeology, 1980; S.Green, Prehistorian: A Biography of V.Gordon Childe, 1981.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi