PIRENNE, Henri (1862-1935)
Belçikalı tarihçi. Orta Çağ’da Avrupa’nın toplumsal ve iktisadi tarihine ilişkin kapsamlı araştırmalarıyla çağdaş iktisat tarihi anlayışının gelişmesine katkıda bulunmuştur.
23 Aralık 1862’de Belçika’da Verviers’de doğdu, 24 Ekim 1935’te Brüksel yakınlarındaki Uccle’da(Ukkel) öldü. Bir sanayicinin oğluydu. 1883’te Liege Üniversitesi’nden felsefe dalında doktorasını aldıktan sonra çalışmalarını Leipzig ve Berlin üniversiteleriyle Paris’teki Ecole des Hautes Etudes sürdürdü. 1885’ te Liege Üniversitesi’nde paleografi ve diplomasi, 1886-1930 arasında da Gand (Ghent) Üniversitesi’nde Orta Çağ ve Belçika tarihi dersleri verdi. 1893’te Belçika’da ilk kez kurulan Gand Üniversitesi iktisat Tarihi Bölümü’nün başına getirildi. I. Dünya Savaşı’ nda Alman işgali altındaki ülkesinde ders vermeyi reddetmesi üzerine 1916-1918 arasında Almanlar tarafından hapsedildi. 1919-1921 arasında Gand Üniversitesi’nin rektörlüğünü yaptı.
Pirenne’in ilgisini iktisadi ve toplumsal tarihe yönelten, Belçika’nın Wallon bölgesindeki yünlü dokuma sanayiinin içinde bulunduğu bunalım oldu. Ayrıca, Alman Tarihçi Okulu’nun başlıca temsilcilerinden olan Gustav Schmoller ile çalışması, Kari Lamprecht ile dostluğu, tarihin toplumsal yönlerine duyduğu ilgiyi artırdı. 1884-1885 yıllarında Paris’te bulunduğu sırada Arthur Giry de onun ilgisini kentler tarihine çekti.
Pirenne ülkesinin tarihini yazarken öncelikle iktisadi, toplumsal ve siyasi etkenlerin üstünde durmuştur; dil ve kültürleri birbirinden farklı iki kesimden oluşan Belçika’nın siyasi birliğini, farklı dilleri olan kesimlerin toplumsal ve iktisadi koşullarının benzerliğine bağlamıştır. Tarihsel nedensellik anlayışında bireylere ve rastlantısal etkenlere çok önemli bir yer veren Pirenne, kentlerin oluşumunu açıklarken, bunların ilk önceleri Orta Çağ Avrupası’nda tüccarların konaklama ve yerleşim yerleri olduklarını, daha sonraları 10. ve 11. yy’larda ticaretin yeniden canlanmaya başlamasıyla giderek geliştiklerini öne sürmüştür. Pirenne, 5. yy’dan başlayarak bir durgunluk, dışa kapalılık ve kendine yeterlik dönemine giren Avrupa kentlerinin, 10. yy’dan sonra, önce Haçlı seferlerinin etkisiyle Ortadoğu ile ticari ilişkilerinin gelişmeye başladığını, bunun siyasi birliğin sağlanma sürecini olumlu olarak etkilediğini belirtmiştir. Kuzey Denizi’ yle Baltık kıyısındaki kentlerinse birbirlerini desteklemek amacıyla bir araya gelip önemli bir ticaret sistemi oluşturduklarını ve bu gelişmelerin 16. yy’daki coğrafi keşiflerle büyük bir ivme kazandığını savunmuştur. 1927’de yayımlanan Les villes du moyen âge (Orta Çağ Kentleri) adlı kitabında Orta Çağ’da kentlerin gelişimini ayrıntılı olarak incelemiş, İtalyan, Rus ve Polonya kentlerinin gelişimiyle ilgili verilere ve tartışmalara geniş yer vermiştir.
Pirenne, tarihsel demografi araştırmaları konusunda da bir öncü sayılır. Ypres kentinin nüfusu hak-kındaki 1903’te yayımlanan tarihsel demografi çalışması Belçika’da bu tür araştırmalara örnek olmuş, Belçikalı tarihçilere, nüfusa ilişkin tarihsel belgelerin nasıl kullanılacağı konusunda yol göstermiştir.
Pirenne 1914’te yayımlanan ve akademik çevrelerde büyük ilgi uyandırıp tartışmalara neden olan “The Stages in the Social History of Capitalism” (“Kapitalizmin Toplumsal Tarihindeki Aşamalar”) adlı makalesinde, kapitalizmin gelişmesinin düz bir çizgi izlemediğini, toplumsal ve ahlaki açıdan devresel olduğunu, her özgürlük ve siyasi gelişme dönemini bir gerileme ve baskı döneminin izlediğini öne sürmüştür. 1933’te yayımlanan Histoire economique et sociale de Toccident medieval (Ortaçağ Avrupası’nın Ekonomik ve Sosyal Tarihi) adlı yapıtında, kentlerin,ülkelerinve kıtalar arası ticaretin, Orta Çağ’ın iktisadi ve siyasi gelişmesinde ana itici güç rolünü oynadığını, Orta Çağ’ın son dönemlerinin aslında bir büyüme, genişleme dönemi olarak değil, büyük bir iktisadi bunalım dönemi olarak görülmesi gerektiğini savunmuştur.
Mahomet et Charlemagne (Hz. Muhammed ve Charlemagne) adlı yapıtında Eski Çağ ile Orta Çağ arasındaki niteliksel sıçramanın 5. yy’ın ortalarında değil, 8. yy’a doğru olduğunu savunmuş, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışının çağlar arasında bir sınır olarak alınmasının, iktisadi ve toplumsal tarih açısından yanlış olduğunu belirtmiştir. Buna dayanak olarak da, İslam dünyasının 8. yy’da Akdeniz’in tüm güney kıyılarını egemenliği altına almış olmasını göstermiştir.
Pirenne’in, kendisinden sonra gelen Avrupalı iktisat tarihçileri üzerinde büyük etkisi olmuştur. Viertel-jabrschrift für Sozial-und Wirtschaftsgeshichte ve Annales d’Histoire Economique et Sociale gibi Avrupa’ nın önemli iktisadi ve toplumsal tarih dergileri, ilk sayılarından başlayarak Pirenne’in yazı ve makalelerine geniş yer ayırmışlardır. Ünlü tarihçi Fernand Braudel, onun Akdeniz tarihine ilişkin olarak vermiş olduğu bir dizi konferansın, kendi çalışmalarının çerçevesinin belirlenmesinde önemli bir rolü olduğunu belirtmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Histoire de la constitutiorı de la ville de Dinant au moyen âge, 1889, (“Orta Çağ’da Dinant Kentinin Anayasasının Tarihi”); Origine des constitutions urbaines du moyen âge, 1895, (“Orta Çağ Kent Anayasalarının Kökeni”); Histoire de Belgique, 7 cilt, 1900-1932, (“Belçika’nın Tarihi”); Recueil de documents relatifs â T histoire de l’industrie drapiere en Flandre, 4cilt, 1906-1924, (“Flandre Kumaş Sanayiinin Tarihine İlişkin Belgelerin Derlemesi”); “The Stages in the Social History of Capitalism”, American Historical Revievı, 19, 994-515, 1914, (“Kapitalizmin Toplumsal Tarihindeki Aşamalar”; Les villes du moyen âge: essai d’historie economique et sociale, 1927, (Ortaçağ Kentleri, 1982); La fin du moyen âge, 1931, (Ortaçağ’ııı Sonu”), Histoire economique et sociale de l’occident medieval, 1933, (Orta Çağ Avrupası’mn Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1983); Mahomet et Charlemagne, 1935, (Hz. Muhammed ve Charlemagne, 1984).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi