BUNYAN, John (1628-1688)
İngiliz din adamı ve yazar. Kutsal kitap kadar çok okunan The Pilgrim’s Progress (Hac Yolunda) adlı yapıtı ile İngiliz romanının doğuşunu etkilemiştir.
Kasım 1628’de Bedford yakınında, Elstovv’da doğdu, 31 Ağustos 1688’de Londra’da öldü. Babası gezgin bir tenekeciydi. Yöredeki ilkokulda okuma yazmayı öğrenen Bünyan, daha sonra okulu bırakarak babasının zanaatini öğrendi. 1644’te iç savaşın başlaması üzerine Parlamento’nun yanında orduya katıldı ve 1647’ye kadar askerlik yaptı. İç savaşa katıldığı üç yıl içinde, Cromsvell yandaşlan arasında savaşan Quaker, Seeker gibi koyu Püriten tarikatler-den etkilendi. Ordudan ayrıldıktan bir süre sonra evlendi. Dindar bir aileden gelen karısı çeyiziyle birlikte Arthıır Dent’in The Plain M an’s Path-way to Heaven (“Sıradan İnsan İçin Cennete Giden Yol”) ve Lewis Baylv’nin The Practice of Pıety (“Dindar Bir Yaşam Sürmenin Yolu”) kitaplarım da getirmişti. Bu kitapları okuduğu sıralarda, geçmişte sürdürdüğü dindarca sayılmayan yaşantıdan büyük bir pişmanlığa kapılan Bünyan, 1650-1655 arasında bir çile ve onu izleyen aydınlanma dönemine girdi. En sonunda 1655’te Bedford ayrılıkçı kilisesine katılarak vaiz oldu.
Yetenekli bir konuşmacı ve vaiz olarak sivrilen Bünyan, 1659’da Bedford kilisesinin önderlerinden biri sayılmaya başlamıştı. 1660’ta Cromtvell yönetimi yıkılarak Restorasyon dönemi başladığında, Ingiliz Ulusal Kilisesi’nin karşıtı tarikatler arasında önde gelen isimlerden biri haline geldi. 1660’ta Ulusal Kilise geleneklerine aykırı ayin düzenlemekle suçlanarak tutuklandı, 1661’de hapse mahkûm oldu. Hapiste kaldığı on iki yıl içinde Grace Abounding adım verdiği otobiyografisini yazdı.
Bünyan’ın günah ve kayıtsızlıktan dindarlığa geçişini anlatan bu ruhsal otobiyografi bu türün başka örneklerinde de görüldüğü gibi, “Günaha teşvik-Günah-Pışmanlık-Odül” aşamalarını izliyordu. 1672’de Kral Il.Charles’ın ilan ettiği afla hapisten çıktı; aynı yıl kendisi gibi Ulusal Kilise’ye karşı yirmi beş rahiple birlikte vaaz verebilme izni aldı. 1677’de veniden hapse atıldıysa da bu mahkûmiyetinin altı aydan fazla sürmediği sanılmaktadır.
1678’de The Pilgrim’s Progress’i (Hac Yolunda) yayımladı. Bu yapıt Christian (Hıristiyan) adlı başki-şisinin Umut, Cehalet, Dünyevi Akıl, Pişmanlık gibi alegorik , kişilerin arasında Tanrı yolunu buluşunu ve bu dünyadan öbür dünyaya geçişini anlatıyordu. Dinsel amaçlı bir yapıt olmasına karşın, Hac Yolunda, anlatımındaki akıcılık, Bünyan’ın çocukluğundan beri kendisini etkileyen halk öykülerinin bıraktığı izler ve betimlemelerindeki gerçekçilik dolayısıyla hemen sevilen bir kitap oldu. Kişileri alegori geleneğine uygun biçimde soyut erdem ve kötülükleri temsil edecek tarzda isimlendirilmiş olmalarına karşın, davranış ve eylemleriyle gerçek yaşamdan alınmışlardı. Bu yüzden ruhani bir hac yolculuğu olarak beliren olay örgüsü somut dünyada, gerçek koşullar içinde gelişen bir serüvenler dizisi niteliği kazandı. Bu özelliği ile Hac Yolunda öncesi ve sonrası olmayan özgün bir yapıttır. 18.yy’da Defoe ile birlikte başlayacak olan dindışı roman geleneği içinde ürün veren yazarlar Bünyan’ın alegorik öğelerinin dışında kalan anlatım tekniklerinden ve kalıplarından uzun süre yararlandılar.
Bünyan Hac Yolunda’nin 1684’te yayımlanan ikinci bölümünde Christian’ın karısı Christiana’nın “hac yolculuğunu” anlattı. 1680’de The Life and Death of Mr.Badman (“Bay Kötüadam’ın Yaşamı ve Ölümü”) ve 1682’de The Holy War (“Kutsal Savaş”) adlı iki alegori daha yazdı.
• YAPITLAR (başlıca); Grace Abounding (otobiyografi), 1666; The PılgrinTs Progress: 1.Bölüm, 1678; 2.Bölüm, 1684; (Hac Yolunda, 1967, sadeleştirilmiş baskı); The Life and Death of Mr.Badman, 1680, (“Bay Kötüadam’ın Yaşamı ve Ölümü”); The Holy War, 1682, (“Kutsal Savaş”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi