PIERO DELLA FRANCESCA (1410/1420-1492)
İtalyan, ressam. Rönesans’ın klasik biçim anlayışının gelişmesinde, etkili olmuştur.
Borgo San Sepolcro’da doğdu, 12 Ekim 1492’de aynı kentte öldü. Doğum tarihi kesin değildir. Anto-nio di Anghiari’nin atölyesinde yetişti. 1439-1442 arasında Domenicano Veneziano’nun yardımcısı olarak Floransa’daki Sant Edigio Kilisesi freskleri üstünde çalıştı. 1445’ten sonra bir ara Borgo San Sepolcro’ da bulundu. Kont Federigo da Montefeltro’nun çağrılısı olarak Urbino’ya gitti. 1450 dolaylarında Ferrera’da, 1451’de de Rimini’de çalıştı. 1452’den sonra Arezzo’da San Francesco Kilisesi’nde Kutsal Haçın Efsanesi adlı fresk dizisini yaptı. 1460-1470 arasında sırasıyla Borgo San Sepolcro, Urbino ve Arezzo gibi kentlerde çalıştı. 1470’ten sonra resmi bırakarak kendini perspektif ve matematik konularında kitaplar yazmaya verdi.
Piero’nun başlangıçtaki resimleri Domenico Veneziano ve Masaccio’nun etkisi altındadır. Bu dönemin yapıtlarında Floransak ustaların perspektif ve mekân sorunlarına getirdikleri çözümleri başarıyla uygulamıştır. İsa’nın Doğumu gibi yapıtları da Kuzeyli ustaların çeşitli özelliklerini ve teknik yetkinliklerini özemsediğini gösterir.
Akılcı bir mekân, yalın ve anıtsal bir boyut içinde ele alınmış figür, Piero’nun resminin temelini oluşturur. En duygusal konuları işlerken bile duygusallıktan uzak bir tutumda olması ve biçimleri her türlü bozukluklarından arındırarak idealleştirmesi, üslubuna soğuk ve zamandan bağımsız bir boyut kazandırır. Üslubu kısa sürede olgunlaştıktan sonra pek az değişmiş, bu da yapıtlarının tarihlendirilmesini zorlaştırmıştır.
Isa’nın Kamçılanması, Mantefeltro mihrap resmi olarak da bilinen Madonna, Azizler ve Federigo da Montefeltro ile Birlikte, bir de Kutsal Haçın Efsanesi fresk dizisi Piero’nun başyapıtları sayılır. Bunlar arasında Isa’nın Kamçılanması karmaşık geometrik altyapısı ve sağlam kuruluşuyla ayrı bir yere sahiptir. Resmin sağ önüyle sol arkasındaki figür gruplarının farklı bir derinlik boyutu içinde ele alınması, perspektif açısından güçlü bir mekân gerilimi yaratır. Ayrıca bu resimde figür grupları arasındaki ilişkiler üstüne bugüne değin pek çok yorum yapılmış olmasına karşın, kesin bir çözümde birleşilememesi, Piero’nun sanatında simgesel değerlerin oynadığı rolü gösterir.
Aynı biçimde, Montefeltro mihrap resmindeki yarım kubbeden aşağı doğru asılı duran yumurta, hem Meryem’in doğuşunu ve kozmik bir olguyu temsil eden bir simge, hem de Montefeltro ailesinin armasındaki işaretlerden biridir.
Kutsal Haçın Efsanesi dizisinde Piero, konunun gerektirdiği sıralamayı dikkate almamış, bunun yerine, karşılıklı gelen resimleri biçimsel açıdan kendi aralarında dengeli kılmaya çalışmıştır. Bir panodaki çıplak figürlere karşılık öbürlerinde giyimlileri işlemiş, Constantinus’un rüyası ile ertesi günkü savaşını konu alan panoları karşı karşıya getirmiştir. Piero büyük bir kompozisyon ustasıdır. Bu dizideki her resim, dikey olarak yerleştirilmiş iki dörtgene bölünmüştür. Dörtgenlerden biri büyük, öbürüyse küçüktür. Bu tür biçimsel kaygılar, Piero’nun kompozisyonda geometriye ilk el atan ressamlardan biri olmasından kaynaklanır.
Piero’nun sanatı Rönesans ideallerinin bir özeti niteliğindedir. O, Umbrialı ve Toskanalı ustaları, özellikle de Signorelli, Perugino, Raffaello gibi sanatçıları etkilemiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Resim ve Fresk: İsa’nın Vaftiz Edilmesi, Ulusal Galeri, Londra; Sigismondo Malatesta freski, 1451, San Francesco Kilisesi, Rimini; Kutsal Haçın Efsanesi fresk dizisi, 1452-1466, San Francesco Kilisesi, Arezzo; Urbino Dükü Federigo da Montefeltro’nun Portresi, 1465, Uffizi Galerisi, Floransa; İsa’nın Göğe Yükselmesi, Belediye Sarayı, Borgo San Sepolcro; İsa’nın Kamçılanması, Ulusal Galeri, Unnino; mihrap resmi, Pinakotek, Perugia; Madonna, Azizler ve Federigo da Montefaltra ile Birlikte, ykş. 1470, Brera Müzesi, Milano; Isa’nın Doğumu, Ulusal Galeri Londra. Kitap: De prospectiva pingendi, (ö.s.), 2 cilt, C.Winterberg (vav.), 1899.
• KAYNAKLAR: K.Clark, Piero della Francesca, 1951; Fi.Facillon, Piero della Francesca, 1952; P.Hendv, Piero della Francesca and the Early Rcnaissance, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi