CHARDİN, Pierre Teilhard de (1881-1955)
Fransız, arkeolog ve filozof. Evrensel evrim ilkesini geliştirmiştir.
Clermont-Ferrand’da doğdu, New York’ta öldü. 10 yaşında Mongre Cizvit Okulu’na giren Chardin, 18 yaşında Aix-en-Provence’daki Cizvit düzenine katıldı ve yaşamının bitimine dek bu kuruluşun üyesi olarak kaldı. 1905-1908 arasında Kahire’deki Cizvit Okulu’nda profesör oldu. Bu dönemde sürdürdüğü bilimsel araştırmalar ve Bergson’un yapıtları, evrimciliğe ilgi duymasına yol açmıştır. Bergsoncu bilgin Le Roy ile arkadaşlığı, düşüncesini derinden etkilemiştir. Papaz olmasına karşın, I.Dünya Savaşı’ na hastabakıcı olarak katılan ve çeşitli nişanlar kazanan Chardin, 1923’te Paris Katolik Enstitüsü’nde jeoloji ve paleontoloji dersleri vermeye başladı. Ancak kiliseye Dartvin’in görüşlerini sokmaya çalıştığı için 1926’da oradan çıkarıldı. Paleontolojık ve jeolojik araştırmalar için gittiği Çin’de, 1946’ya dek kaldı. Orada “peking adamı”nın bulunmasına yol açan paleontoloji araştırmalarına katıldı, Asya’nın yer kabuğu katmanlarını inceledi, 1946’da döndüğü Fransa’ da College de France’da ders vermesine ve yapıtlarım yayımlamasına izin verilmemesi üzerine ABD’ye gitti. Ne w York’taki Werner-Grcn Vakfı yararına Güney Afrika’da paleontoloji ve arkeoloji araştırmaları yaptı. Chardin’in yapıtları ancak ölümünden sonra yayımlanabilmiş ve kilise içinde ve dışında tartışmalara yol açmıştır. 1962’de Katolik Kilisesi Resmi Dairesi görüşlerinin eleştirilmeden kabul edilmemesi için bir uyarı yayımlamış, ancak dine bağlılığı konusunda bir kuşku duyulmamıştır.
Chardin’in evrensel evrim felsefesi, pozitivist evrim kuramından yola çıkar. Chardin, dünyada canlıların oluşmasından çok önce, evreni kuran temel özdeklerin karmaşık bir düzene doğru, geri dönülmez değişimler geçirdiğini öne sürdü. Bu yüzden cansız doğa, kapalı bir denge içindeki değişmez öğelerden oluşan bir dizge değildir. Tersine, her evrede “karmaşıklaşma yasasına” uyar. Bunun sonucunda sayısız türkülükteki organik biçimler ve en son olarak da insan ortaya çıkmıştır.
Chardin’e göre, bilincin evrimine, evrensel özdeğin fiziksel evrimi yol açmıştır, insan hem özdeksei bir dizgedir, hem de kendisini bilinçli bir varlık olarak duyumsar. Evrenin her bileşkesi, en temel biriminden insana dek, “özdeksei dış yüzü yansıtan bir ıç yüz” taşıdığından fiziksel evrim, bilinci geliştirecek ve bu evrimin son aşamasında “kendi kendinin bilincine varan” düşünce ortaya çıkacaktır.
“Kendi kendinin bilincine varan” düşünce yeteneği ve kültürün gelişmesi, canlı varlık evreni üzerine, Chardin’in “düşünen katman” (noosphere) dediği, yeni bir katman eklemiştir, insanı hayvanlardan ayırt eden bu katman evrimse! bir yakınlaşma yaratarak, bütün kültürlerin tek bir dünya kültüründe birleşmesine yol açacaktır. Bitmemiş olan evrim süreci tamamlandıkça, tinsei bir yoğunlaşma da görülecek ve insan zihinsel ve toplumsal olarak bir son tinsei birliğe doğru ilerleyecektir. Bunun sonucunda noosphere, birey ötesi (hyperpersonal) bir bilinçliliğe vararak “Omega” diye adlandırılan bir aşamaya gelecektir. Omega, Tanrı ile özdeş değil, ancak, evrensel tarihin yönünü ve ereğini saptadığı ölçüde Tanrı’dır. Chardin’e göre bütün bireysel bilincin Omega’da birleşmesi, tanrısal ortamı yaratan sevgi yoluyla gerçekleşecektir.
Genelde görüşleri ne Ortodoks Hıristiyanlık’ın öğretileriyle ne de bilimsel evrim kuramıyla bağdaşan Chardin’in en önemli yapıtı olan Le Phenomene Humain, tanrıbilimci, filozof ve bilim adamları arasında tartışmalara yol açmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Le Phenomene Humain, 1955, (“İnsan Olgusu”); Lettres de Voyage, 1956, (“Yolculuk Mektupları”); Le Mılieu Divin, 1957, (“Tanrısal Ortam”); L’Avenir de l’homme, 1959, (“İnsanın Geleceği”); Hymne de l’univers, 1964, (“Evrenin İlahisi”).
• KAYNAKLAR: R.T.Francoeur, The World of Teılhard, 1961; R.Speaight, The Life af Teılhard de Cihardın, 1967; C.Tresmontant, Pierre Teılhard de Chardin, His Thought, 1959.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi