SCARLATTI, Alessandro (1660-1725) İtalyan, besteci. Opera aryasının gelişmesini sağlayan Napoli Okulu’nun en önemli bestecisidir.
Pietro Alessandro Gaspare Scarlatti 2 Mayıs 1660’ta Palermo’da doğdu, 24 Ekim 1725’te Napoli’de öldü. Müzikçi bir aileden geliyordu. Kardeşleri kemancı ve koro şefi Francesco Scarlatti (1668-?) ile tenor Tommaso Scarlatti (1675-1760) idi. On iki yaşında Roma’ya giden Alessandro orada besteci ve öğretmen Bernardo Pasquini’nin yanında (1637-1710) eğitim gördü. 1679’da Roma’da bir dinsel kurum için yazdığı ilk operası Gli equivoci nel sembiante (Yüzün İki Anlamlı Görünüşü) sürgünde bulunan İsveç Kraliçesi Kristina’nm ilgisini çekti. 1680’de kraliçenin korumasına giren Scarlatti aynı yıl onun için L ’honestâ negli amori (Sevgide Dürüstlük) operasını yazdı. 1684’te kraliçenin hizmetinden ayrılarak 1702’ye değin Napoli’de krallık baş müzik yönetmenliğini yaptı. Bu dönemde Saray ve çevresi için kırkın üstünde opera ve müzikli gösteriler yazdı.
1705’te oğlu Domenico Scarlatti’yle birlikte Floransa’ya gitti. Orada Toskana Prensi III.Ferdinando de Medici’nin özel tiyatrosu için dört opera yazdı. Ardından Roma’ya gitti. 1707’de Roma’da kardinal Pietro Ottoboni’nin baş müzik yönetmenliğiyle görevlendirildi. 1708’de gene aynı kentte Santa Maria Maggiore Kilisesi’ne atandı. Aynı yıl Venedik Karnavalında oynanmak üzere yazdığı operasının hazırlıkları için Venedik’e gitti. 1709’da Napoli’deki eski görevine döndü. 1723’te emekli oluncaya değin süren bu görevi sırasında birçok opera, missa ve serenat besteledi. 1716’da papa XI.Clemens için bir missa yazdı. İki yıl sonra da ilk güldürücü operası (opera buffa) II trionfo dell’onore (Saygınlığın Zaferi) sahnelendi.
Yazdığı 115 operayla İtalyan operasına gerçek bir ün sağlayan Scarlatti’nin öncülüğünü yaptığı Napoli Okulu, müziğin şiir ve söze üstünlüğünü benimsemiştir. Böylece süslenerek söylenen arya anlamındaki bel carıto’hr ve şan tekniğini geliştiren başka şarkı söyleme biçimleri önem kazanmıştır.
Scarlatti da capo arya biçiminin gelişmesine öncülük etmiştir. Yapısı A-B-A şemasıyla anlatılabilecek olan da capo aryada üçüncü ve son bölüm, da capo (baştan) terimiyle belirtilir ve böylece arya, birinci bölümün tekrarıyla son bulur. Bu aryalar, içinde aryanın temel melodisinin de bulunduğu ritornel adı verilen enstrümantal bir giriş bölümüyle başlar. Bu üçlü biçim, 18.yy müziğinde ve genellikle Hândel, Bach, Gluck ve Mozart’ın yapıtlarında da vardır.
Çalgı müziği alanında da yenilikler getiren Scarlatti, ilk kez Monteverdi’nin kullandığı toccata tarzı opera giriş müziğini geliştirerek sonraları yaygınlaşacak olan opera uvertürü biçimine daha yakın bir tür yaratmıştır. İtalyan uvertürü ya da sinfonia olarak adlandırılan bu giriş müzikleri hızlı-ağır-hızlı olan üç ayrı bölümden oluşur. Hızlı bölümler üçlü ritimde ve dans karakterindedir. Romantik dönemin senfonisi de bu biçimin geliştirilmesiyle ortaya çıkmıştır.
Scarlatti orkestra müziğinde, dört ana bölüğe ayrılmış yaylı çalgılar için yazan ilk bestecilerden biridir.
Nefesli çalgıları kullanışı da alışılagelenin dışındadır. Obua ve flütler, Scarlatti orkestrasının başlıca nefesli çalgıları olarak öne çıkarlar.
Klasik armoninin gelişiminde önemli bir yeri olan Scarlatti, müzik eleştirmenlerince Mozart’ın doğrudan öncülü olarak kabul edilmektedir.
• YAPITLAR (başlıca): Opera: Gli equivoc’ı nel sembiante, 1679, (Yüzün İki Anlamlı Görünüşü); L’honestâ negli amori, 1680, (Sevgide Dürüstlük); Teodosia, 1709; II trionfo dell’onore, 1718, (Saygınlığın Zaferi); La Griselda, 1721. Vokal Müzik: 20 Oratoryo; 10 Missa; 46 Motet; Stabat Materler; 30 Oda Kantatı; 19 Serenat; 8 Madrigal. Çeşitli: Küçük orkestra için 20 Senfoni; Yaylı Çalgılar Dörtlüsü.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi