SCHÖNBERG, Arnold (1874-1951) Avusturya asıllı ABD’li besteci. On iki ton tekniğini geliştirerek, 20. yy müziğini köklü biçimde etkilemiştir.
13 Eylül 18/4’te Viyana’da doğdu, 14 Temmuz 1951’de Los Angeles’te öldü. Müzik tutkunu bir küçük burjuva Yahudi ailesinin en büyük oğluydu. Sekiz yaşında keman çalmaya başladı. 1890’dan 1895 e değin bir bankada memurluk etti. 1892’de Protestan mezhebine geçerek Hıristiyan oldu. Yirmi yaşında kendini tümüyle müzik çalışmalarına verdi. Bir süre Scockerau’da metal işçilerinin korosunu yönetti. Pohlyhymnia adlı amatör bir orkestrada çello çaldı. Burada topluluğun şefi ve dönemin önemli öncü müzisyenlerinden Alexander von Zemlinsky (1872-1942) ile tanıştı. Schönberg’e armoni, kontrpuan ve kompozisyon dersleri veren Zemlinsky,onun müzik dersi aldığı tek insan oldu. Schönberg, 1901 de Zemlinsky’ nin kızkardeşiyle evlendi. Aynı yıl Berlin’e gitti, orada bir kabarenin müzik direktörlüğünü yaptı, Stern Konservatuvarı’nda da kompozisyon dersleri verdi. 1903’te Viyana’ya döndü. Schwarzwald Okulu’nda verdiği kompozisyon dersleri büyük ilgiyle karşılandı. Î9Î1 ’de yeniden Berlin’e taşındı ve iki yıl orada kaldı. I. Dünya Savaşı’nda 1916-1917 yıllarında Avusturya ordusunda geri hizmette görev aldı. 1918 sonbaharında birçok çağdaş bestecinin yapıtlarını tanıtmak üzere Verein für müsikalische Privataufführungen’i (özel Konserler Derneği) kurdu. Bu dernek etkinliğini 1921 ’e değin sürdürdü.
1923’te eşinin ölmesinden bir yıl sonra, Schönberg kemancı Rudolf Koiisch’in (1896-?) kızkardeşiyle evlendi. 1925’te Prusya Sanat Akademisi’nde kompozisyon dersleri vermek üzere Berlin’e çağrıldı. 1933’te Almanya’da Nasyonal Sosyalistlerim yönetime gelmesi üzerine ABD’ye göç etti ve yeniden Yahudi dinine geçti. 1933’te Boston’da Malkin Konservatuvarı’nda, 1935-1936 yıllarında Güney Californîa Üniversitesi’nde 1936-1944 arasında Los Angeles’taki California Üniversitesi’nde ders verdi. 1941’de ABD uyruğuna geçti.
İlk yapıtları
Schönberg, müzikte, Avusturva-Alman geleneğinin egemenliğine inanmış, Beethoven, Brahms ve Wagner den etkilenmiştir. İlk önemli yapıtı olan, yaylı çalgılar altılısı için bestelediği Verklarte Nacht’da (“Berrak Gece”) Wagner izleri vardır. Schönberg’iıı Richard Dehmel’in (1863-1920) avnı adlı şiirinden esinlenerek bestelediği bu yapıt, 19. yy’ırı senfonik şiir türünün ilk kez oda müziğine uygulanması açısından önem taşır. Schönberg daha sonra Gurrelieder üstünde çalışmaya başlamış ve 1901’de tamamlamıştır. Ama yapıtın orkestrasyonunu on yıl sonra bitirebilmiştir. i 40 kişilik bir orkestra, beş solo vokal, bir konuşmacı, üç tane dört sesli erkek korosu ve bir tane sekiz sesli karışık koro için bestelenen bu feriler, Mahleriiıı 8. Senfoni’si ile birlikte Romantizm sonrası dönemin doruk noktasmmı oluştururlar. Schönberg’in bu dönemine ait başka bir önemli yapıtı da Pelleas et Melisande adlı senfonik şiiridir. Aynı tonda başlayıp bitmesine karşın Schönberg bu yapıtında tonaliteden çok uzaklaşmış ve ilk kez dörtlü aralıklardan oluşan akorlar kullanmıştır. Bu nitelikleri ile yapıt, atonal yapının bir habercisidir.
İlk atonal -ürünleri
Schönberg, 1909’da yazdığı Piyano İçin Uç Parça ve Orkestra için Beş Parça adlı yapıtlarıyla geçmişle bağlarını açıkça koparmıştır. Çok kısa parçalardan oluşan bu iki yap: t Schönberg’in ilk atonal ürünleridir. Schönberg tonalitenin, yapıtın bütünlüğünü sağlayan bir öğe olarak kullanılmasına karşı çıkmıştır. Atonal bestelerinde bu işlevi müzikal motif ve onun çeşitlemelerine (varyasyon) yüklemiş, ancak salt müzikal motiften yola çıkarak yapıtta bütünlüğü sağlamanın doğurduğu güçlüğü karşılayabilmek için, şiir ve metin gibi müzik dışı öğelerden yararlanmıştır.
On iki ton tekniği
Schönberg, 1915’ten 1923’e değin önemli yapıtlar verememiştir. Bunun nedeni ordudaki hizmetinin çalışmasını engellemiş olması ve tonaliteden uzaklaşmanın getirdiği yapısal sorunları çözümlemekle uğraşmasıdır. Bu uğraştan amacı, zengin armonik ve melodik kaynaklardan olabildiğince yararlanmasına olanak verecek ve yapıtta bütünlüğü sağlayacak yeni bir teknik bulmaktır. Yeni teknik üstünde 1915’te çalışmaya başlayan Schönberg bunu uzun süre herkesten saklamış, ilk kez 1922’de yakın bir arkadaşına açıklamıştır. Üstünde çalıştığı teknik, kromatik dizideki on iki sesin sıralanışına dayanan on iki ton tekniğidir. Bunu ilk olarak Piyano için Beş Parça’da kullanmıştır. Baştan sona bu teknikle bestelediği ilk yapıtı ise Piyano Süiti’dir.
On iki ton tekniği başlangıçta aşırı mekanik olmakla suçlanmıştır. Ancak Schönberg asıl ününü kazandığı yapıtlarını hep bu teknikle bestelemiştir. Orkestra için Çeşitlemeler ile birlikte bu tekniği daha büyük bir özgürlük ve ustalıkla kullanmayabaşlamıştır. On iki ton tekniği ile bestelenmiş daha sonraki kimi yapıtlarında tonal öğeler de kullanmıştır. Piyano Konçertosu ve A Survivorfrom Warsaw (“Varşova’dan Kurtulan Biri”) kantatı bu türden bestelerdir.
Schönberg yaşamının son aylarında Modern Psalms (Modern İlahiler) başlığı altında topladığı bir dizi metin yazmış, ama “Tanrı ile ve Tanrı üstüne konuşmalar” olarak nitelendirdiği bu ilahilerden ancak ilkinin bir bölümünü besteleyebilmiştir.
Klasik tonal armoni içindeki çelişkileri ve yetersizlikleri gören Schönberg, besteciye dışardan benimsetilmek istenen tüm armoni kurallarına karşı çıkmış, bestecinin bu kurallar karşısında yabancılaşmasını ortadan kaldırmak amacıyla yeni bir müzik dili geliştirmiştir. Ancak bu yeni dilin soyut ve anlaşılması güç olmasından dolayı, Schönberg’in besteleri yoğun eleştirilere hedef olmuş, konser programlarına alınmamış, yaygın bir dinleyici kitlesine ulaşamamıştır.
Schönberg bir düşüncenin müzik diline aktarılabilmesi için insan kulağının ve akimın algılayabileceği her türlü tonun ve ton kombinasyonlarının kullanılmasını savunmuş, düşünceleriyle 20. yy’da elektronik müziği ve cazı da içine alan çok geniş bir alanda etkili olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Opera: Ermartung, 1909, (“Beklenti”); Die glückliche Hand, 1908-1913, (“Şanslı El”); Moses und Aron, 1930-1932, (“Musa ve Aron”) tamamlanmamıştır. Orkestra Müziği: Pelleas et Melisande; 1903; Orkestra İçin Beş Parça, 1909; Orkestra İçin Çeşitlemeler, 1928. Konçerto: Keman Konçertosu, 1934; Piyano Konçertosu, 1942. Oda Müziği: Verklarte Nacht, 1899, (“Berrak Gece”); Yedi Çalgı İçin Süit, 1925. Piyano Müziği: Piyano İçin Üç Parça, 1909; Piyano İçin Beş Parça, 1920-1923; Piyano Süiti, 1921-1923. Koro ve Orkestra Müziği: Gurrelieder, 1900-1911; Pierrot Lunaire, 1912; Die Jacobs-leiter, oratoryo, 1917, tamamlanmamıştır. A”o’ Nıdreı, 1938; A Survivor from Warsaw, 1947, (“Varşova’dan Kurtulan Biri”). Ders Kitabı: Harmonielehre, 1911, (“Armoni Dersi”); Style and Idea, D. Newlin (der.), 1941, (“Biçim ve Düşünce”); Models for Beginners in Composition, 1947, (“Yeni Başlayanlar İçin Kompozisyon Örnekleri”); Struc-tural Functions of Harmony, (ö.s.), 1954, (“Armoninin Yapısal İşlevleri”).
• KAYNAKLAR: R. Leibowitz, Schoenberg et son ecole,1947; J. Rufer, Das W erk Arnold Schönbergs, 1959; K. H. Worner, Gotteswort und Magie, die Oper “Moses und Aron” von Arnold Schönberg, 1959.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi