SAPIR, Edward (1884-1939) Alman asıllı ABD’li dilbilimci ve antropolog. Amerikan Dilbilim Okulu’nun temsilcilerindendir.
26 Ocak 1884’te Almanya’da Pomeranya bölgesinde Lauenburg’da (bugün Polonya’da) doğdu, 4 Şubat 1939’da ABD’nin Connecticut Eyaleti’nde New Haven’da öldü. Dindar bir Yahudi ailesinin oğluydu. Ailesi, o beş yaşındayken ABD’ye göç ederek önce Virginia Eyaleti’nde Richmond’a daha sonra New York kentine yerleşti.Sapir,ortaöğrenimini New York’un en gözde özel okullanndan biri olan Horace Mann Okulu’nda burslu öğrenci olarak tamamladıktan sonra Columbia Üniversitesi’ne girdi. Bu okulda bir süre Germen ve Sami dilleri üzerine öğrenim gördükten sonra, ünlü ABD’li antropolog Boas’ın etkisiyle antropoloji ve dilbilim konularına yöneldi; Amerikan yerlilerinin yazıya geçirilmemiş dilleri, özellikle de ABD’nin batısında konuşulan Yana, Paiute Takelma, Chinook gibi yerli dilleri üzerine çalışmaya başladı.
1904’te lisans, 1905’te lisansüstü öğrenimini ve 1907’de doktorasını tamamlayan Sapir, 1907-1908 yıllarında Berkeley’deki California Üniversitesi’nin yeni kurulan Antropoloji Bölümü’nde ABD’li antropolog Alfred Kroeber’in araştırma asistanı olarak çalıştı. Ardından 1910’a değin iki yıl Pennsylvania Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak bulundu. Bu dönemde ağırlıklı bölümünü yazıya geçirilmemiş yerli dillerinin oluşturduğu dilbilim incelemelerini sürdürdü.
1910’da Ottawa’daki Kanada Ulusal Müzesi Antropoloji Bölümü yöneticiliğini üstlendi. 1925’e değin sürdürdüğü bu görevi sırasında etnolojik alan çalışmalarına ağırlık verdi. 1925-1931 arasında Chicago Üniversitesi’nde yeni kurulan Antropoloji Bölümü’nde ders veren Sapir, 1931’de profesör olarak Yale Üniversitesi’ne geçti. Kısa bir süre sonra bu üniversitede Antropoloji Bölümü’nü kurdu ve ölümüne değin burada öğretim üyesi olarak görev yaptı.
Amerikan yerli dilleri üzerine çalışmaları
Sapir, ilk alan araştırmalarını 1905’te Oregon’daki Columbia Irmağı boylarında yaşayan Wishram yerlileri üzerine yaptı. 1906’da Takelma dilinin dilbilgisiyle ilgili çalışmasını tamamladı. Ancak en önemli alan araştırmalarını ve monografilerini Kanada’mn batısında yaşayan yerliler üzerine gerçekleştirdi. Kuzey Amerika’nın batısında konuşulan çok sayıdaki yerli diliyle Orta Amerika’da konuşulan bazı yerli dillerinin altı ana bölümden oluşan yeni ve basit bir sınıflamasını yaptı.
Sapir, 1916’da yayımlanan “Time Perspective in Aboriginal American Cultures: A Study in Method” (“Yerli Amerikan Kültürlerinde Zaman Perspektifi: Yöntem Üzerine Bir Çalışma”) adlı monografisinde yazıya geçirilmiş dilleri olmayan yerlilerin kültür tarihlerinin yazılmasında kullanılabilecek yöntemleri ele aldı. Bu çalışması, 1920’li ve 1930’lu yıllarda Amerikan
yerlileri üzerine yapılan antropolojik çalışmalarda karşı karşıya kalınan kuramsal ve yöntemsel sorunların aşılmasında kullanılan bir rehber durumuna geldi.
Dilbilim üzerine çalışmaları
1921’de yayımlanan Language: an Introduction to the Study of Speech (“Dil: Konuşmanın İncelenmesine Bir Giriş”) adlı en önemli yapıtında tarihsel ve yapısal dil çalışmalarının gerektirdiği öğeleri ortaya koydu. Aynı kitapta fonetik üzerine bir tartışmaya ve büyük çeşitliliğe sahip doğal dillerin dilbilgisel tiplere dayanan bir sınıflandırmasına yer verdi. Ayrıca dilin yapısında oluşan dilbilimsel (linguistic) değişiklikle ilgili bir kuram geliştirerek, herhangi bir dilin dilbilgisindeki değişikliklerin rasgele oluşmadığını, dilin ya da dil ailesinin tarihsel gelişme sürecinde ortaya çıkan kimi sistematik eğilimlerin sonucu olduğunu savundu. Sapir’in birçok yabancı dile çevrilen ve yeni basımları yapılan bu kitabı günümüzde dilbilim klasikleri arasında sayılmaktadır.
Sapir, kültür konusundaki en önemli çalışmalarından biri olan “Culture, Genuine and Spurious” (“Kültür, Gerçek ve Düzmece”) adlı makalesini 1924’te yayımladı. Antropoloji alanında değişik bir örnek oluşturan bu araştırmasında kültürleri, ilkel ya da modern olmalarım dikkate almaksızın, bireylerin yaşamlarına izin verdikleri yaşamın niteliğine göre değerlendiren ölçütler geliştirdi. Ertesi yıl yayımladığı “Sound Patterns in Language” (“Dilde Ses Modelleri”) adlı makalesinde bir dilin seslerinin yalnızca fiziksel değil aynı zamanda psikolojik ve zihinsel olgular olduğunu ortaya koyarak, Avrupa’da bu alanda sürmekte olan çalışmalardan bağımsız olarak, sesbilim alanındaki çalışmaların temellerini attı.
Sapir, Amerikan antropolojisi için yeni bir alan olan kültür ve kişilik alanına önemli katkılarda bulundu. Kişilik ya da kültür üzerine anlamlı bir önerme yapabilmenin önkoşulunun hem kültürü, hem de kişiliği dikkate almak olduğunu vurguladı.Bu alandaki çalışmalarında kişiye ve kişinin parçası olduğu kültürle ilişkilerindeki özerkliğine büyük önem verdi. Özellikle bireysel değişkenliklerin, anlam ve değerlerin oluşumunda karşılıklı etkileşimin önemi üzerinde durdu.
Kültür dil ilişkisi
Sapir, Boas’ın temellerini attığı Amerikan Dilbilim Okulu ya da Amerikan Yapısalcılığı olarak da bilinen görüşün izleyicisi olmuş, ABD’li dilbilimci Leonard Bloomfield’le birlikte biçimsel-betimsel (formal-descrip-tive) dilbilimin ve bölümleyici (distributional), yöntemin öncülüğünü yapmıştır. Amerikan Yapısalcılığı’nın temel öğesi olan anlıkçı (mentalist) görüşün oluşturulmasında etkili olmuştur. Kültürle dil arasındaki ilişkilere dikkati çeken Sapir, dilin kültürün anlaşılmasında kullanılabilecek simgesel bir rehber olduğuna ve bu simgesel yapımn iç özellikleriyle düşünceyi anlattığına, yansıttığına inanır. Sapir, öğrencisi Benjamin Lee Whorf’la birlikte, beki bir topluluğun konuştuğu dile bakarak, o topluluktaki bireylerin düşünce yapısınımn saptanabileceğini ileri süren Sapir- Whorf varsayımını geliştirmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Language: An Introduction to the Study of Speech, 1921, (“Dil: Konuşmanın İncelenmesine Bir Giriş”); Nootka Texts: Tales and Ethnological Narra-tives with Grammatical Notes and Lexical Materials (M.Swadeslı ile), 1939, (“Nootka Metinleri: Dilbilgisi Notları ve Sözlüğe İlişkin Malzemeyle Birlikte Öyküler ve Etnolojik Anlatılar”); Selected Writings of Edward Sapir in Language, Culture and Personality, (ö.s.), D.G.Mandel-baum (yay.), 1949, (“Edward Sapir’in Dil, Kültür ve Kişilik Konusunda Seçme Yazıları”).
• KAYNAKLAR: L.A.Spier, A.I.HalIowell, S.S.Newman (yay.), Language, Culture, and Personality: Essays in Memory of Edıvard Sapir, 1960.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi