SAARİNEN, Eliel Gottlieb (1873-1950) Fin asıllı ABD’li mimar ve kent tasarımcısı. Yapıları kent dokusuyla uyumlu bir bütün olarak gören mimarlık düşüncesinin öncülüğünü yapmıştır.
20 Ağustos 1873’te Finlandiya’da Rantasalmi’de doğdu, 1 Temmuz 1950’de ABD’de, Michigan’da, Cranbrook Hills’de öldü, iki yaşındayken ailesi St.Petersburg yakınlarında Finliler’ in oluşturduğu bir koloniye taşınmıştı. Ortaöğrenimini Viipuri’de (bugün Vyborg) ve Tammerfors’da yaptı. 1893’te Helsinki’ye giderek Helsinki Üniversi-tesi’nde resim, Helsinki Politeknik Okulu’nda da mimarlık eğitimine başladı. 1897’de mimarlık diploması aldı. 1896’da bu kentte mimar Herman Gesellius (1874-1916) ve Armas Lindgren (1874-1929) ile birlikte çalışmaya başladı. 1907’den 1923’e değin de yalnız çalıştı. O yıl ABD’ye göç etti. Ertesi yıl Michigan Eyaleti’ndeki Ann Arbor’da açtığı bürosuna 1937’de oğlu Eero Saarinen’i de ortak etti. 1941-1947 arasında mimar J.Robert Swanson da onlara katıldı. 1945’te ABD uyruğuna geçen Saarinen’in ölümünden sonra bürosunun yönetimini oğlu üstlendi.
Saarinen ABD’de, önce Ann Arbor’daki Michigan Üniversitesi’nde konuk öğretim üyeliği yapmış, 1925-1932 arasında Bloomfield Hills’deki Cranbrook Sanat Akademisi’nin yöneticiliğini, 1932-1950 arasında da başkanlığını üstlenmiştir. 1948-1950 arasında aynı okulun Mimarlık ve Kent Tasarımı Bölümü’nü yönetmiştir. 1935’te Amerikan Mimarları Enstitüsü’ nün kent ve bölge planlama komitesi başkanlığında bulunmuştur. Ulusal ve uluslararası birçok ödülün sahibidir.
İlk yapıtları
Saarinen’in ilk yapıtları 1900 Paris Uluslararası Sergisi’ndeki Finlandiya Pavyonu ile Finlandiya Ulusal Müzesidir. Bunlar, geçmiş üslupların biçim özelliklerinin görece bir serbestlik içinde kullanıldığı, aynı zamanda da Finlandiya’ya özgü yapı gereçleri ve bunların biçimlenme özelliklerinin ön plana çıkarıldığı yapıtlardır. Saarinen’in ülkesindeki son önemli
Helsinki Tren istasyonu’dur. Son biçimi onun elinden çıkmış olan bu yapı tarihsel biçimciliğin çağdaş ve kişisel bir yorumudur. Başarılı bir uyum içinde birleşen düz ve eğri çizgileri, Behrens ve J.Olbrich gibi çağdaş mimarların yapıtlarını, klasik düzenlenişi de, aynı yıllarda Stuttgart istasyonunu yapan P.Bonatz’m anıtsal biçimciliğini anımsatır.
Saarinen 1910’larda bir dizi kent tasarımı üstünde çalışmış, Avustralya’nın yeni başkenti Canberra için açılmış olan uluslararası yarışmaya hazırladığı tasarımla ikincilik kazanmıştır. 1922’de Chicago Tribüne gazetesinin açmış olduğu uluslararası yarışmada ikincilik ödülü verilen gökdelen tasarımı, ABD’den öneriler almasına ve bu ülkeye gitmesine neden olmuştur. Bu, onu Avrupa’daki yeni gelişmelerin etkisinden uzaklaştırmış, düzenleme ve oranlan büyük bir duyarlıkla tasarlanmış, yalın bir Yeni Klasikçilik’e (Neo-Klasizm) yönelmesine yol açmıştır. 1930’lardan sonra başka ülkelerde de örneğine rastlanan bu eğiliminin en iyi örneği Cranbrook Sanat Akademisi’dir. Saarinen oğlu Eero ile birlikte çalışmaya başladıktan sonraki tasanm-larında ise, büyük bir olasılıkla onun etkisiyle, Mies van der Rohe’nin öncülüğünü yaptığı prizmatik biçimlere yönelmiştir.
Mimarlık anlayışı
Saarinen’in, biraz da bu kararsız görünümü nedeniyle yeterince değerlendirilmemiş olan mimarlığı, yapı ve kent dokusu arasında uyumlu bir ilişki kurmayı amaçlayan yaklaşımıyla önem taşır. Ona göre mimarlık tek bir yapıyla başlayıp bitmez, çevresiyle, içinde yer aldığı kentsel mekânlarla uyum içinde olması gereken bir bütündür. Bu düşünce onu kent tasanmı sorunları üstünde durmaya yöneltmiş, bu alandaki çalışmalarını ABD’de de sürdürmüştür. Mimarlığı kent düzeyinde bir olgu olarak ele alan yaklaşımını, öğretmenliği ve kuramsal yapıtlarıyla da ilerki kuşaklara iletmeye çalışmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Mimarlık: Finlandiya Pavyonu (H.Gesellius ve A.Lindgren ile), 1900, Paris Uluslararası Sergisi; Finlandiya Ulusal Müzesi (H.Gesellius ve A.Lindgren ile), 1904-1910, Helsinki; Helsinki Tren istasyonu, 1905-1914; Chicago’daki Tribüne gazetesi için açılan uluslararası mimarlık yarışmasında gökdelen tasarımı, 1922; Cranbrook Sanat Akademisi, 1926-1941, Bloomfield, Michigan, ABD. Kent Tasarımı: Munkkini-emi-Haaga Kent Planı, 1910-1916, Finlandiya; Budapeşte için Kent Planı, 1912; Avustralya’nın yeni başkenti Canberra için açılan uluslararası yarışma için tasarım, 1912; Büyük Helsinki Kent Planı, 1917-1918. Kitap: Munksnas Haga (G.Strengell ile), 1915; The Cranbrook Development, 1931, (“Cranbrook’un Gelişmesi”); The City: Its Grouıth, Its Decay, Its Future, 1943, (“Kent: Gelişmesi, Bozulması, Geleceği”), Search for Form, a Fundamental Approach to Art, 1948, (Form Araması – Sanat Üzerine Bir Deneme, 1967).
• KAYNAKLAR: A.Christ-Janer, Eliel Saarinen, 1948, (bibliyografya içerir).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
SABA, Umberto (1883-1957) İtalyan, şair. Günlük gerçekliği evrensel boyutta şiirlerine yansıtmıştır.
9 Mart 1883’te Trieste’de doğdu, 25 Ağustos 1957’de Gorizia’da öldü. Annesi Yahudi’ydi. Babasının
evi terketmesi ve düzensiz aile yaşamı Saba’yı etkiledi. Ticaret öğrenimini yarıda bırakarak bir süre bir gemide tayfalık etti. Arkasından çeşitli gazete ve dergilerde çalıştı. 1912’de Trieste’de eski kitap satan bir kitapçı dükkânı açtı ve yaşamımn sonuna değin de bu işi sürdürdü. İlk şiir derlemesi II canzoniere yi (“Şarkılar Kitabı”) 1921’de yayımladı. 1941’de ırk yasaları yüzünden Paris’e kaçtı. Sonra yeniden İtalya’ya döndü, Floransa’da ve Roma’da saklanarak yaşadı. II.Dünya Savaşı bitince Trieste’ye döndü. 1946’da Viareggio Edebiyat Ödülü’nü kazandı.
Saba, yoğun bir kederin gizli olduğu şiirlerinde, duygu uyandıran her ayrmtıyı işlemiştir. Günlük yaşamda rastlanan basit şeyleri dikkatle gözlemleyerek şiirlerinde ustaca kullanmış, anılarını yazan sıradan bir insanın yalın üslubuna benzer bir üslup yaratmış, yaşamımn büyük bir bölümünü geçerdiği Trieste’yi sokaklarıyla, tepeleriyle, meyhaneleriyle, kenar mahalle insanlarıyla canlandırmıştır. Ama bu, şiirlerinde evrensel duygulan yansıtmasına engel olmamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Şiir: II canzoniere, 1921, (“Şarkılar Kitabı”); Figüre e canti, 1926, (“İnsanlar ve Şarkılar”); Preludio efughe, 1928, (“Prelüd ve Füg”); T re composizioni, 1933, (“Üç Yazı”); Ammoniziore a altre Poesie, 1933, (“Uyarma ve Başka Şiirler”); Parole, 1935, (“Sözler”). İnceleme: Storia e cronistoria del canzoniere, (ö.s.), 1961.