Hassa Mimarları Örgütü
Eski çağlardan beri yöneticiler, sanatçıları ve mimarları çevrelerinde toplamışlar, böylece bir yandan hizmetlerinden yararlanırken, bir yandan da onları korumuşlardır. Osmanlı-Türk mimarlığında Hassa Mimarları Ocağı adıyla bilinen saraya bağlı örgüt de böyle bir kuruluştur. Bir mimarlık eğitimi kurumu ve mimarlar örgütü işlevi de gören ocağın görevleri arasında devletin yaptıracağı bütün yapıların tasarımını, uygulamasını, bakım ve ona-nmını yapmak, vakıflara ait yapıların yapım ve onarımını sağlamak, azınlıkların dinsel yapılarının onarım keşiflerini hazırlamak, ordu sefere çıktığında gerekli yapım ve onanm hizmetlerini yürütmek, başkent İstanbul’daki bütün yapım işlerini denetlemek ve belediye hizmetlerini yerine getirmek, yapı usta ve işçilerinin ücretlerini saptamak, yapı malzemelerinin kalitesini denetleyerek fiyatlarını belirlemek gibi işler bulunmaktadır. Aynca İstanbul dışında kalan yerlerde yapılan yapı-lann denetimi de bu ocağa aittir, buralarda çalışan mimarlar ocağa bağlı sayılırlardı. Ocak aynı zamanda kuramsal ve uygulamalı eğitim yapan bir mimarlık eğitimi kurumuy-du. 18. yy’dan sonra ocağa alınacak mimarlar Mimari Mülazim Ocağı adıyla kurulan bir örgütte yetiştirilmeye başlanmıştı. Hassa Mi-marlan Ocağı’nın kesin kuruluş tarihi bilinmemektedir. Büyük bir olasılıkla İstanbul’un alınmasından sonra oluşturulmuş ve Mimar Sinan zamanında son biçimini almıştır. Yönetim ve maliye açısından, dört Saray eminliğinden biri olan şehreminiliğe bağlıdır, mesleki ve teknik yönden ise hassa başmimannm yönetimi altındadır. Ocakta mimarların yanında yapımla ilgili öteki uğraş dallarının üyeleri de bulunabilmekteydi. Bunların arasında azınlık mimarları da vardı, ama onlar başmimar olamazlardı.
İlk başmimann kim olduğu da bilinmemektedir. 16. yy’m başlarından kalan bir belgede mimarbaşı olarak Acem Ali’nin adı geçer. Buna karşılık Mimar Sinan’dan sonrakilere ilişkin bilgiler daha çoktur. Son mimarbaşı bu görevi 1824-1831 arasında yürütmüş olan ve bir mimarlık okulu kurulması yolundaki çalışmalarıyla da bilinen Abdülhalim Efendi’dir. Hassa Mimarları Ocağı’mn görevleri, 19. yy’ da, yenileşme eylemleriyle oluşturulan yeni kurumlara geçmiştir. Bu kurumlardan biri başmimarlık ile şehreminiliğini birleştiren ve 1831’de oluşturulan Ebniye-i Hassa Müdürlü-ğü’dür. Bu müdürlük daha sonra, 1839’da kurulan ve görevleri arasında İstanbul’un yol ve su hizmetlerinin yürütülmesi de bulunan Umur-ı Ticaret ve Nafia Vekâleti’ne bağlanmıştır. İstanbul’un belediye hizmetlerinin bir bölümü 1857’de kurulan Nümune Dairesi (ya da 6. Daire) aracılığıyla yürütülmüş, mimarlık eğitimini de 1883’te kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi (sonra Güzel Sanatlar Akademisi, bugün Mimar Sinan Üniversitesi) üstlenmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi