SAN MARTIN, Jose de (1778-1850) Arjantinli asker ve siyaset adamı. Şili ve Peru’nun bağımsızlık mücadelesine önderlik etmiştir.
25 Şubat 1778’de Corrientes Eyaleti’nde, Yapeyu’ da doğdu, 17 Ağustos 1850’de Fransa’da Boulogne-sur-Mer’de öldü. Ispanyol bir aileden geliyordu. Subay olan babası, İspanyol sömürge hükümetinde görevliydi. Yedi yaşındayken, ailesiyle birlikte İspanya’ya gitti. Madrid’ de soylu çocuklannın gittiği bir askeri okulda öğrenim gördükten sonra, İspanyol ordusunda İngilizler’e, Portekizliler’e ve Fransızlar’a karşı çeşitli savaşlarda çarpıştı. 1811’de Arjantin’e giderek bağımsızlık hareketine katıldı. Buenos Aires’te kurulmuş olan bağımsız yönetimin hizmetindeki ordunun eğitimi ile ilgilendi. 1813’te, Peru’yu elinde tutan İspanyol kuvvetlerinin ağır baskısı altında olan, kuzey birlikleri komutanı general Belgrano’ya takviye için, Tucuman Eyaleti’ne gitti ve buradaki birlikleri disiplin altına aldı. İspanyollar’ın, Peru’yu ellerinde bulundurdukları sürece, Arjantin’in bağımsızlığının hiçbir zaman güvencede olamayacağına inanan San Martin, 1814’te Cuyo Eyaleti (bugünkü San Juan, San Luis ve Mendoza eyaletleri) valiliğine ve kuzey birlikleri komutanlığına getirildikten sonra, Peru’nun bağımsızlığını sağlamak amacıyla büyük bir ordu toplamaya ve eğitmeye başladı. Bu arada, 1816’da, Arjantin’in bağımsızlığının, Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri adı altında ilan edildiği kongre sırasında, İspanyollar’a karşı federal bir hükümetin yeterince güçlü olamayacağını, yeni kurulan bağımsız devletin güvenliğinin, ancak merkezi bir monarşi yönetimiyle sağlanabileceğini savundu.
1817’de, İspanyol kuvvetlerinin Şili’yi işgal etmesi üzerine, Peru’ya gitmekten vazgeçerek, ordusuyla birlikte And Dağları’nı aştı ve İspanyoliar’ı yenerek Santiago’yu kurtardı. Burada, Şili’de oluşturulacak yönetimin başına geçmesi önerisini reddederek, bu görevi Şili’nin bağımsızlık önderlerinden Bemardo O’Hig-gins’e bıraktı. Bağımsızlıktan sonra Şili’de oluşturduğu donanmayla 1820’de Peru limanlarını ablukaya aldı. Öte yandan da karadan kuşatılan Peru’daki İspanyol kuvvetleri, yardım gelmesinden ümidi keserek, başkent Lima’dan dağlara çekilmişlerdi. Ordusuyla Lima’ya giren San Martin, 28 Temmuz 1821’de Peru’nun bağımsızlığını ilan etti. İspanyollar’ın halen ülkenin büyük bir kısmını denetimleri altında tutmaları nedeniyle, temsili bir hükümetin bağımsızlığın yitirilmesi anlamına geleceğini ileri sürerek, Ağustos 1821’de kral vekili oldu ve Peru’nun yönetimini eline aldı.
Kendi birliklerinin Ispanyollar’ı yenmek için yeterli olmadığını fark ederek Bolivar’dan yardım istedi. İki bağımsızlık önderi, 26 Temmuz 1822’de Bolivar’ın henüz ele geçirdiği, San Martin’in ise Peru’nun bir parçası olmasını istediği Guayaquil’de bir araya geldiler. Aralarında ne konuştukları halen bilinmeyen bu görüşme sonucu iki önder anlaşamadı ve San Martin görüşmeyi bırakarak doğruca Lima’ya döndü. Lima’da kendisinin kurmuş olduğu hükümetin devrilmiş olduğunu gören San Martin, görevinden istifa etti. Peru’dan ayrılarak önce Şili’ye, sonra Arjantin’e oradan da Avrupa’ya gitti ve yaşamının sonunadeğin orada yaşadı.
• KAYNAKLAR: V.Lecuna, Bolivar and San Martin et Guayaquil’, 1951; R.Levene, El genio politico de San Martin, 1950; B.Mitre, Historia de San Martin, 1890.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi