POLANYI, Karl (1886-1964)
Macar iktisat tarihçisi. Sanayileşme öncesi iktisadi biçimler üzerine yaptığı araştırmalarla tanınmıştır.
25 Ekim 1886’da Viyana’da doğdu, 23 Nisan 1964’te öldü. Budapeşte Üniversitesi’nde hukuk ve felsefe öğrenimi gördü. Kısa bir süre avukatlık yaptı. II. Dünya Savaşı öncesinde İngiltere’ye gitti ve İşçi Eğitim Birliği için özel dersler verdi. 1947-1958 arasında ABD’de Columbia Üniversitesi’nde iktisat dalında konuk profesörlük yaptı. Bir grup bilim adamı ile birlikte, iktisat tarihi ve iktisadi antropoloji alanında sistemli bir yaklaşım olan Trade and Market in the Early Empires’ı (“İlk İmparatorluklarda Ticaret ve Pazar”) yazdı. Yaşamının son yıllarında dünya barışının korunması amacına yönelik olarak iktisadi ve siyasi araştırmalar yapan bir uluslararası süreli yayının oluşturulması için çalıştı. Bu tür bir dergi olan Co-existence’ın ilk sayısının yayımlanmasından kısa bir süre sonra öldü.
Poianyi 1944’te yayımladığı The Great Transfor-mation’dz (“Büyük Dönüşüm”) İngiliz Sanayi Devri-mi’nin zenginliği çoğaltmasının yanı sıra tüm toplumsal dokuda tahribat yaptığını savunarak kapitalist piyasa ekonomisinin toplumsal bakımdan yaşayabilir olmadığını ileri sürdü. Açlık korkusunun ve kâr güdüsünün toplumsal bölünmeler yarattığını ve yıkıcı olduğunu savundu. Polanyi’ye göre I.Dünya Savaş’ı ndan sonra ve 1930’larda Sosyalizm’e, Faşizm’e ve ABD’de Yeni Düzen (New Deal) politikalarına yol açan karışıklıklar, iktisadi ve toplumsal bakımdan katlanılamaz duruma gelen piyasa ekonomisinin dönüşümünü göstermekteydi. Çağdaş toplumun en önemli sorununun, özerk piyasaya bağımlı iktisadi güçler üzerinde, özgürlüğü yok etmeden yeniden denetim kurabilme sorunu olduğunu ileri sürdü.
İnceleme konusu ilkel ve eski topluluklar oian Trade and Market in the Early Empires’dz, pazann önemli olmadığı sanayi öncesi toplumlann çözümlenmesi için yeni bir kavramsal çerçeve oluşturdu. Polanyi’ye göre, piyasa ekonomisi iktisadi örgütlenmenin özel ve tarihsel bir kategorisiydi. İlkel ve eski topluluklarda iktisadi bütünleşmenin egemen biçimi yeniden bölüşümdü. Ticari mübadelenin egemen olmaya başladığı bazı ekonomilerde ise pazarların önemi çok küçüktü. Polanyi, yeniden bölüşüm, ticari mübadele ve pazar ekonomilerini, birbirlerini izleyen aşamalar olarak görmemesine karşın, bazılarının diğerlerinden önce geliştiğini ve bu biçimlerden birinin toplumsal yapıda egemen olduğunu savundu. Polan-yi’nin iktisadi tarih araştırmaları, onu, ilkel ve eski iktisadi biçimleri, çağdaş sanayilerin değişik bir türü olarak ve pazar ekonomisi kavramları ile çözümlemenin yanlış olduğu sonucuna götürdü. Serbest piyasa kapitalizminin tarihsel bir dönem olduğunu ve yeni dünya ekonomisinin bu iktisadi oluşumun evrimiyle onaya çıkacağını ileri süren Polanyi, pazar-dışı ekonomiler konusunda yeni savlar geliştirilmesine katkıda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Europe To-day, 1937, (“Bugünkü Avrupa”); The Great Transformation, 1944, (“Büyük Dönüşüm”); Trade and Market in the Early Empires, (C.M.Arensberg ve H.W.Pearson ile), 1957, (“İlk İmparatorluklarda Ticaret ve Pazar”); Dahomey and the Slave Trade, (ö.s.), 1966, (“Dahomey ve Köle Ticareti”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi