SALTİKOV, Mihail Yevgrafoviç (1826-1889) Rus, yazar. Rus edebiyatında toplumcu yerginin en önemli adlanndandır.
27 Ocak 1826’da Tula Eyaleti’nde Spas-Ugol’da doğdu, 10 Mayıs 1889’da St. Petersburg’da (bugün Leningrad) öldü. Yapıtlarım N.Şçedrin takma adıyla yazmışsa da, genellikle Saltikov-Şçedrin olarak tanınır. Ailesine ait çiftlikte geçen çocukluk günlerinde toprak sahiplerinin emekçilere karşı katı davranışlanna yakından tanık olmuştu. 1838’de yüksek dereceli memurların yetiştirildiği Çar Lisesi’ne gönderildi. Bu arada devrimcilerle ilişki kurdu. Okulu bitirdikten sonra memur olarak çalışmaya başladı. Bir yandan da gazetelerde yazılar yazıyordu. Bu yazılarından birinde Fransız Ütopik Sosyalistleri’ni övdüğü için Vyatka’ya sürüldü. Ancak memurluk görevine devam etmesine izin verildi. 1855’te St.Petersburg’a dönen Saltikov-Şçedrin sürgün yıllarına ilişkin izlenimlerini Gubernskiye oçerki (“Taşradan Çizgiler”) adlı yapıtında bir araya getirdi. 1858’den sonra çeşitli illerde vali yardımcılığı yaptı. Memurlukta giderek yükselmesine karşın 1862’de istifa ederek Sovremennik dergisine yayın yönetmeni oldu. 1868’den sonra Oteçestvenniye Zapiski dergisinin yönetimini Nikolay Nekrasov’la birlikte sürdürdü. 1878’de Nekrasov’un ölümünden sonra da derginin yayın yönetmenliğine getirildi. Son derece etkin olan bu derginin çevresinde liberal ve radikal aydınları toplaması yöneticileri tedirgin ediyordu. Bu nedenle 1884’te dergi kapatıldı. Saltikov-Şçedrin yaşamının son beş yılının büyük bölümünü otobiyografik romanlarını yazarak geçirdi.
Saltikov-Şçedrin’in en önemli yapıtı, yayımlanması 1880’te tamamlanan Gospoda Golovlyovi’dir. (Golov-lev Ailesi). Soylu bir ailenin yaşamını anlatan bu yapıt, gerçekte tüm soylu sınıfın hem fiziksel, hem de ahlaksal çöküşünün öyküsüdür. Kişilerin psikolojik açıdan çokiyi çizildiği bu roman, din ve ahlak adına yapılan tüm kötülükleri katı ve karamsar bir gerçekçilikle sergiler. Aynı özellikler yarı otobiyografik nitelikteki son yapıtı Poşekhonskaya starina’dz da (“Poşehon’da Eski Zamanlar”) görülmekle birlikte, bu yapıt Gospoda Gnlov! yovi’nin yetkinliğine ulaşamamıştır.
Saltikov-Şçedrin’in bir başka önemli yapıtı Istoriya odnogo goroda (“Bir Kentin Tarihi”) ise toplumsal yerginin önemli örnekleri arasında sayılır. Bu yapıtında yönetimin ağır baskılarına kaderci bir tutumla boyun eğen düşsel bir kentin halkını anlatırken, Rusya’nın tarihini ve çarlık dönemini de ağır bir eleştiri içinde yansıtır. Bir yandan da, edilgen tutumu nedeniyle Rus halkını eleştirir. Alegorik öykülerden oluşan Skazki diya vzroslih’te (Büyükler İçin Masallar) yine baskıyı ve köylünün emeğini sömürenleri acımasızca sergiler.
Saltikov-Şçedrin edebiyatın sanat için değil, toplum için yapılması gerektiğini savunmuş, yapıtlarını toplumsal düzeni değiştirmek, halka bir çıkış yolu göstermek amacına yöneltmiştir. Bu nedenle yalnızca çarlık düzenini, yöneticileri, toprak sahiplerini ve burjuva sınıfını eleştirmekle kalmamış, halkın suskunluğunu, baskı ve sömürüye boyun eğişini de en sert biçimde yermiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Gubernskiye oçerki 1856-1857, (“Taşradan Çizgiler”); Istoriya odnogo goroda, 1870, (“Bir Kentin Tarihi”); Poşekhonskaya starına, 1887-1889, (“Poşehon’da Eski Zamanlar”); Gospoda Golovlyovi, 1876-1880, (Golovlev Ailesi, 1957); Skazki diya vzroslih, 1880-1885, (Büyükler İçin Masallar, 1946-1947).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi