ROBESON, Paul (1898-1976)
ABD’li şarkıcı ve oyuncu. Sanatıyla, zenci hareketinin olduğu kadar başka halk hareketlerinin de sözcüsü olmuştur.
Paul Bustill Robeson 9 Nisan 1898’de Newjersey Eyaleti’nin Princeton kentinde doğdu, 23 Ocak 1976’da Philadeiphia’nın Harlem bölgesinde öldü. Babası bir köleyken kaçıp Kuzeyliler’in yanında İç Savaş’a katılmış, sonradan Lincoln Üniversitesi’nde tanrıbilim okuyarak Presbiteryen papazı olmuştu. Annesi de zencilerin özgürlüğü için savaşmış bir aileden geliyordu. Robeson, 1915’te burs kazanarak Rutgers Üniversitesi’ne girdi. Burada özellikle Amerikan futbolu alanında ülke çapında bir sporcu oldu. Daha sonra Columbia Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi gördü. 1923’te mezun olunca bir süre New York barosunda çalıştı. Ancak ırkçı uygulamalar yüzünden bu meslekte çalışma olanağı kalmayınca, çok başarılı olduğu bir başka alana, müzik ve tiyatroya yöneldi. Dramatik bas bariton sesi ve yorumuyla dikkati çekti. 1952’deki Stalin Barış Ödülü başta olmak üzere birçok ödül kazandı.
Robeson, okul yıllarından başlayarak tiyatroyla ilgilenmiş, ülkesinde ve Londra’da sahneye çıkmıştı. 1924’te O’Neill’in onun için yazdığı EmperorJones (imparator Jones) adlı oyun, sahnedeki ilk büyük başarısı oldu. 1925’te zenci ilahilerinden (spritual) oluşan bir repertuarla, New York’ta konser verdi. Bu konseri, 1928’de sahnelenen ShowBoat (l’Eğlence Gemisi”) adlı müzikal izledi. 1930’da Londra’da sahnelenen Othello operasındaki başrolüyle bu alandaki üstünlüğünü ortaya koydu. Othello, Broadway’de 1943-1944 yıllarında 296 kez gösterilerek bir rekor kırdı. Robeson film çalışmaları da yaptı. Ancak Hollywood’un zencilere ve toplumsal sorunlara bakışını benimsemediğinden, hayli başarılı olduğu bu alanda fazla kalmadı.
1930’larda Avrupa’da konserler verdi. 1934’te SSCB’ye gitti. Gerek konserleri, gerek etkileyici konuşmalarıyla, büyüyen Nazizm tehlikesine, İspanya İç Savaşı’ndaki Kralcılar’a,Etiyopya’yı işgal eden faşist İtalya’ya karşı çıktı. 1937’de Afrika İşleri Konseyi’nin kurulmasına öncülük etti ve buraya başkan seçildi. Batı ülkelerinin sömürgeci siyasetlerine, ABD’de zenci halkın yüz yüze kaldığı ırkçı davranışlara karşı sesini yükseltti. Ülkesindeki komünist hareketle de ilişki kurdu. Bu yüzden, 1950’lerde Amerika’ya Karşı Çalışmaları Araştırma Komitesi tarafından sorguya çekildi. Kendisine yöneltilen suçlamalar kanıtlanamadıysa da kara listeye alınarak 1950’de ülke dışına çıkması ve sanat etkinliğinde bulunması engellendi. 1958’de bu hakkı yeniden kazanınca Avrupa’ya gitti ve sağlığının bozulmasına değin orada yaşadı. 1963’te ABD’ye döndü.
Robeson, sanatıyla ırkçılığın, Faşizm’in ve her türlü toplumsal adaletsizliğin karşısında olmuş, ABD’de birçok aydın ve sanatçının susturulmaya çalışıldığı McCarthy döneminde de bu tutumunu sürdürmüştür. Özgün zenci müziğini, klasik Batı müziği kalıpları içinde yorumlayarak, izleyicisinin karşısına ilk çıkaran da Robeson olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Oynadığı Oyunlar: Emperor Jones, 1924, (İmparator Jones); Shous Boat, 1928, (“Eğlence Gemisi”); Othello, 1930. Oynadığı Filmler: Emperor Jones, 1933, (“İmparator Jones”), Sbow Boat, 1936, (“Eğlence Gemisi”); Song ofFreedom, 1936, (“Özgürlük Şarkısı”); ProudValley, 1940, (“Gurur Vadisi”); Tales of Manhattan, 1942, (“Manhattan Öyküleri”). Kitap: Here 1S tan d, otobiyografi, 1958, (“İşte Ayaktayım”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi