POLYKLEİTOS (İÖ 5.yy)
Eski Yunan, heykelci. Yunan sanatında Klasik dönemin ileri gelen temsilcilerindendir.
Yaşamı üstüne bilgi yoktur. Çeşitli kaynaklarda adının Argoslu Polykleitos olarak anılması Argos yurttaşlığına sonradan geçtiğini düşündürmektedir. Bir süre çalıştığı Atina’da, Yunan sanatında önemli bir yeri olan fildişi ve altından heykel yapma tekniğini öğrendi. Bu tekniği İÖ 420 sıralarında Argos’taki Hers Tapınağı için yaptığı tanrıça heykelinde başarıyla uyguladı. Yaşamının son dönemi ile ilgili herhangi bir bilgi elde edilememiştir. Öte yandan aynı dönemde aynı adı taşıyan (Genç Polykleitos) bir başka heykelcinin varlığı, Polykleitos’a ilişkin bilgilerin açıklık kazanmasını güçleştirmektedir.
Polykleitos’tan günümüze hiçbir yapıt kalmamıştır. Ancak Roma dönemi kopyaları aracılığıyla üç yapıtı saptanabilmıştir. Bunlar Doryphoros (Mızrak Taşıyan Atleti, Diadumenos ve Cyniscus adlı heykellerdir. Doryphoros 5.yy Yunan sanatının biçim anlayışının en dengeli ve uyumlu örneklerinden biridir. Birbiri ile iç içe işlenmiş bir hacimsel ve çizgisel öğeler sistemi üstüne kuruludur. Ancak bu kesin düzenine karşın ruhsuz bir uygulama örneği de değildir. Tersine, kasların ve gövdenin genel hareketi, doğa gözleminden kaynaklanan bir dirimselliği yansıtır. Vücudun her bir parçasının hiçbir kuşkuya yer vermeyecek bir kesinlik içinde biçimlenmiş olması, bütünün kesintisiz hareketini engelleyen bir etki yapmaz. Doryphoros, ideal bir atlet tipidir. Klasik dönem Yunan düşüncesi insan figürünün bireyselleştirilmesi düşüncesine bütünüyle yabancı olduğu için, heykelin yüzü genel bir atlet tipinin kişiliksiz anlatımını taşır.
Diadumenos, Doryphoros’tan daha hareketli ve daha az hantal görünüşlü bir heykeldir. Bu hareketlilik, figürün S harfi biçimindeki bedensel ritminden ve kolların omuz hizasına kaldırılmasından kaynaklanır. Diadumenos, daha uzun ve sağlam görünüşlü bir izlenim yaratan bu özelliklerinden ötürü, Arkaik döneme özgü, karşıdan bakılmak için yapılmış heykellere benzemekten kurtulamamış Doryphoros’ a oranla daha ileri bir aşamayı temsil eder. Öte yandan incelik duygusu uyandıran duruşu ve yumuşak hacimlerle betimlenmiş kas dokusu da Lysippos’un üslubunu çağrıştırır.
Polykleitos’un, figürü simetrik bir denge ve karşıt hareketlerin ritmi içinde ele alan biçim anlayışının Klasik dönem Yunan heykel sanatında özel bir yeri vardır. Onun birçok heykelinde uyguladığı matematiksel oran sisteminin birim ölçüsü parmaktır. Figürü oluşturan parçaların tümü bu parmak ölçüsüne göre düzenlenmiştir. Örneğin başın boy yüksekliğine oranı 1/7’ye yaklaşır. Bu sistem, insanı her türlü ussal sistematik araştırmanın merkezi sayan Platoncu bir dünya görüşünün ürünüdür.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi