PONTORMO (1494-1556)
İtalyan, ressam. Maniyerizm’in önde gelen temsilcilerindendir.
Empoli yakınlarındaki Pontormo’da doğdu, 1 Ocak 1556’da Floransa’da öldü. Asıl adı Jacopo Carrucci’dir. Çıraklık dönemini Piero di Cosimo (1462-1521) ve Mariotto Albertinelli’nin (1474-1515) atölyelerinde geçirdi. Vasari’ye göre Leonardo’nun yönetiminde de çalışmıştır. Ancak Pontormo’nun asıl ustası, 1512’de yardımcılığını yapmaya başladığı An-drea del Sarto’dur. Uzun ve verimli bir çalışma döneminden sonra yaşamının son yıllarını deliliğe varan ruhsal bunalımlar içinde geçirdi.
Pontormo’nun 1513 dolaylarındaki ilk yapıtlarında Fra Bartollommeo ve del Sarto gibi Floransa Okulu ustalarının klasik biçim anlayışını özümseme uğraşı içinde olduğu görülür. Pontormo 1518-1526 arasında klasik ilkelere sırt çevirerek büyük bir cesaretle Maniyerizm’in temel özelliklerini içeren özgün araştırmalara yönelmiştir. Mediciler’in Paggio a Cajano Villası’ndaki pencere fresklerinde soyut ve karmaşık bir düzen üstüne kurulmuş motiflerle doğalcı (natüralist) bir yaklaşımla ele alınmış görüntüleri bütünleştirmiş, bunları izleyen Certosa di val d’Em-ma Manastırı fresklerinde bir yandan uzatılmış figürleri ve acaip kumaş kıvrımları ile Gotik üslubun duyarlığını çağrıştırırken, bir yandan da Dürer’in gravürlerinden türetilmiş figürleri kullanmaktan çekinmemiştir. Başyapıtı sayılan Isa’nın Çarmıhtan ndirilmesi ise, Klasikcilik’ten kaynaklanan bir ideal uyum ve ritm anlayışı ile çeşitli deneylerinden kazandığı anlatım özgürlüğünü bütünleştirdiği, Maniyerizm’in en ilginç örneklerinden biridir. Onun bu yapıtının ve bu dönemdeki öbür ürünlerinin içerdiği klasikçi eğilim ile asimetrik kompozisyon, mekânsal belirsizlikler, karmaşık çizgisel ritmler gibi biçimsel özellikler, izleyen yıllarda gelişen Floransa Maniyerizm!’niıı temelini oluşturmuştur.
Pontormo 1530 dolaylarında Michelangelo’ııun etkisi altına girmiştir. Bu büyük ustadan aldığı biçimleri, kendi hastalıklı kişiliğinin sanatına yansıyan anlatımı içinde özümsemeyi başarmış,hatta bazen Michelangelo’ dan daha özgün sonuçlar elde etmiştir. Son yapıtı olan Mediciler’in San Lorenzo Klisesi’ndeki freskleri, ileri biçimsel nitelikleri nedeniyle zamanında anlaşılamamış 18. yy’da üstleri kapatılmıştır.
Pontormo’nun son yirmi beş yılının büyük çaplı etkinliklerinden hiçbiri günümüze ulaşmamıştır. Mediciler’in Coregi ve Castello villaları ile San Lorenzo Kilisesi’ndeki fresklerinin günümüze kalan hazırlık taslakları bu yapıtlarda yer alan dev gövdeli figürler ve aşırı burulmuş biçimler üstüne bir bilgi vermektedir.
Pontormo, döneminin en büyük portrecilerinden biridir. Elleri ve yüzleri vurguladığı portrelerinde çoğu kez soğuk görünümlü tipleri usta bir teknikle işlemiştir.
Leonardo ve Michelangelo dışında Floransa desen geleneğinin en yetkin anlatımını yaratan Pontormo’nun çağdaşları arasında onun düzeyinde özgün yapıtlar vermiş tek sanatçı, rakibi Rosso Fiorentino olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Meryem’in Ziyareti, 1514-1516, Saııtissima Annunziata Kilisesi, Floransa; Madonna Azizlerle Birlikte, 1518, San Michele Visdomini Kilisesi, Floransa; Poggio a Cajano Villası pencere freskleri, 1520-1522, Floransa; Isa’nın Acılan, fresk dizisi, 1523-1524, Certosa di val d’Ema Manastırı, Floransa; Bir Genç Portresi, 1525, Ulusal Pinakotek, Lucca; Capponi Şapeli freskleri, 1525-1528, Santa Felicita Kilisesi Floransa; Azize Anna mihrap resmi, 1529, Louvre, Paris; On Binlerin Katliamı Efsanesi, 1529-1530, Pitti Galerisi, Floransa; Giovanni della Casa’nm Portresi, 1540-1544 Ulusal Sanat Galerisi, Washington; San Lorenzo Kilisesi freskleri, 1548’den sonra, Floransa, bugün mevcut değildir.
• KAYNAKLAR: L. Berti, Pontormo, 1969; W.K. Pors-ter, Pontormo, 1966; J.C. Rearick, The Dravıings of Pontormo, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi