SADEDDİN TAFTAZANİ (1322-1394) Iranlı tanrıbilimci ve din bilgini. Aristoteles mantığına dayanarak tanrı-bilim ve tasavvuf sorunlarına çözüm bulmaya çalışmıştır.
İran’ın Taftazan kentinde doğdu, 1394’te öldü, ölüm yeri bilinmiyor. Gerçek adı Sadeddin Mahmud b. Ömer’dir. Herat ve Gülistan’da medrese öğrenimi gördükten sonra, bir yandan Sünni geleneğine dayanan İslam bilimleri, öte yandan Yeni Platonculuk ve Anadolu-Yunan felsefesinden kaynaklanan konular üzerinde geniş kapsamlı çalışmalara başladı. Özellikle tasavvuf sorunlarıyla ilgilendi. Bilgisinin genişliği, konuşmalarının etkisi nedeniyle kısa sürede büyük bir ün kazandı, Kıpçak Moğolları’nın sarayında kaldı. Ününü duyan Timur’un çağrısına uyarak Semerkand’a gitti, Timur’un sarayında düzenlenen bilimsel toplantılara, tartışmalara katıldı. Bu toplantılarda, kendisinden epeyce küçük olmasına karşın, büyük ilgi toplayan bilgin Seyyid Şerif Cürcani ile tanıştı, onunla din ve tasavvuf sorunlarını tartıştı.
Sadeddin Taftazani’nin İslam düşüncesinde yeri, kendinden önce gelen filozof ve din bilginlerinin yapıtlarına yaptığı açıklamalı yorumlar dolayısıyladır. Fıkıh, kelâm, mantık, metafizik konularındaki geniş bilgisine dayanarak yazdığı yorumlar bu alanlarda çalışanlar için başvurulan birer kaynak niteliğindedir. Aristoteles mantığına dayanarak çözümlemeye çalıştığı sorunlar İslam düşünürlerinin ortak konuları olduğundan geniş bir ilgi alanını kapsar. İslam felsefesi niteliği taşıyan Kelâm’ın mantık ilkelerine dayanması gerektiğini ileri sürerek yazdığı Tehzihü’l-Mantık ve’l-Kelâm (“Mantık ve Kelâm’m Düzenlenmesi”) adlı yapıtında işlediği konulara Aristotelesçi bir anlayışla yorum getirir.
Sadeddin Taftazani, Sünni inançlara bağlı olduğundan, yapıdan uzun süre medreselerde okutulmuş, özellikle din konulanyla ilgili açıklama ve yorumlarda onun görüşleri örnek alınmıştır.
1-Şerhü’l-Tasrif el-İzzi; Dil bilgisi ile ilgili olan bu eserini henüz onaltı yaşlarında iken yazmıştır.
2-El-İrşad ( İrşadü’l-Hadi); Harizm’de bulunduğu sırada Arapça olarak yazdı. Dil bilgisi ile ilgilidir.
3-El-Şerhü’l-Mutavval; Belagat ile ilgilidir. Herat’ta kaleme aldı.
4-Muhtasarü’l-Maani; Belagatla ilgilidir. Gucduvan’da tamamlamıştır.
5-Şerhü’l-Kısm el-salis mine’l-Miftah; Semerkand’da bulunduğu sırada tamamladı. Belagata dairdir.
6-El-Telvih ila keşfü’l-Hakaik el-Tenkih; Gulistan’da yazdı. Fıkıh ile ilgilidir.
7-Şerhü’l-Muhtasar fi’l-usul; Harizm’de tamamladı. Fıkha dairdir.
8-El-Miftah; Şafii mezhebiyle ilgilidir.
9-İhtisar Şerh Telhisü’l-Cami el-kabr; Hanefi mezhebi ile ilgilidir.
10-El-Niamü’l-savabiğ fi şerhü’l-kelam; Tefsire dairdir.
11-Mukaddemat-ı İsna Aşer; Kırk elli sayfadan oluşan bu eserinde kader konusunu ele alıp izah etmeye çalışmıştır.
Bunların dışında mantık, metafizik ve kelam ile ilgili eserler de yazmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi