SAFİYEDDİN [Erdebilli] (1252-1335) Iranlı mutasavvıf. İran’da Şiilik’in kurucusudur.
Erdebil’de doğdu, Geylan’da öldü. 1174’te Arabistan’dan Azerbeycan’a göçen Firuz Şah’ın torunudur, önce Erdebil’de, sonra Geylan’da öğrenim gördü. Çağının ünlü mutasavvıfı Şeyh Zahidi Geylani’den tasavvuf bilgileri edindi, bir süre sonra onun yönetimi altında bulunan topluluğa katıldı, kendini tasavvuf konularında çalışmaya verdi. Bu arada Hadis, fıkıh, kelâm gibi, İslam bilimleriyle uğraştı, özellikle halifelik sorununu içeren tarihsel olaylarla ilgilendi. İran’ın değişik illerinde gezilere çıkarak, çevresinde toplananlara, düşüncelerini açıklamaya başladı. Şeyh Zahidî Geylani’nin ölümü üzerine tekkenin yönetimini eline aldı ve şeyhin kızı Bibi Fatma ile evlendi. Bu arada ününü duyan İlhanlı Veziri Reşideddin ile yakınlık kurdu, korundu. Halk üzerindeki geniş etkisi nedeniyle ünlü İlhanlı devlet adamı Emir Çoban’ın ilgisini çekti. Emir Çoban onu görmeye gelince, Safiyeddin bundan yararlanarak, Moğollar’ın İran halkı üzerindeki baskılarından yakındı. Bundan duygulanan Emir Çoban bir buyruk çıkararak her türlü baskıyı yasakladı.
Safiyeddin, İran’da Hz. Ali sevgisine dayanan Şiilik adlı mezhebin kurucusudur. Ona göre Hz. Muhammed’den sonra imamlığın Ali’ye verilmesi gerekirdi. Nitekim Peygamber’in bu konuda, Gadir-i Hum denen yerde, çevresindekilere açıkladığı bir Hadis vardır, bu Hadis’te “benden sonra imamlık Ali’nindir” yargısı bulunmaktadır. Oysa halife seçiminde buna uyulmamış, dinin genel ilkelerine aykırı davranılmıştır. Gerçekte Ali, bilgi ve tinsel aşama bakımından, bütün öteki halifelerden üstündür. Gene İslam dininin kurallarına göre, halifelik bilgi, yetkinlik ve olgunluk istediğinden, oy çokluğuna değil bilimsel yetkiye dayanmaktadır. Bu nedenle Ali’ye verilmeli ve babadan oğula geçmeliydi.
Safiyeddin’in geliştirdiği inanç kurumu On İki İmam anlayışına dayandığından, Ali sevgisinden kaynaklanan bütün tarikatları etkilemiş, özellikle Anadolu’ nun değişik bölgelerinde, Alevi topluluklarca benimsenip, yayılmıştır. Onun soyundan gelenlerin, İran’da Safevi Devleti’ni kurmaları Şiilik’in devlet mezhebi olmasına olanak sağlamıştır. Onun oğlu ve torunlarından oluşan topluluğa “Erdebil Sufileri” denir. Bedreddin, Hace Ali ve İbrahim adlarını taşıyan bu üç şeyhin izini sürenler yer yer ayaklanmalara katılmış, kanlı olayların çıkmasına yol açmıştır. Anadolu’da II. Bayezid, I.Selim (Yavuz) ve I.Süleyman(Kanuni) dönemlerinde çıkan mezhep olayları bu inançtan kaynaklanmıştır. Yazın alanını da etkileyen bu inancın Anadolu’da en etkili ozanı Pir Sultan Abdal’dır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi