RİCHARDSON, Samuel (1689-1761)
İngiliz, romancı. İngiliz romanının doğması ve gelişmesine en büyük katkıyı yapanlardan biridir.
Derbyshire’da doğdu, 4 Temmuz 17öl’de Londra’da öldü. Bir doğramacının oğluydu. Çok az eğitim gördü. Küçük yaşta matbaacı çırağı oldu. Kısa sürede çalışkanlığı ve becerisiyle yayınevi sahipliğine yükseldi. Bu arada patronunun kızıyla da evlendi. Bir ara Avam Kama-rası’nın resmi basım işlerini üstlendi.
Orta sınıfın tipik değer ölçüleri içinde yetişen, bunları sorgulamadan benimseyen Richardson’un elli yaşma değin edebiyat alanında ciddi bir çabası olmadı, İlk kitabı Pamela or Virtue Reuıarded(“Pamela ya da Ödüllendirilen Erdem”) adlı roman oldu. Tipleme ve anlatım açısından ilk modern İngiliz romanı sayılan yapıt, genç bir hizmetçi kız olan Pamela Andrews’un ağzından yazılan mektuplar biçimindeydi. Yapıtın, Fielding’in yazdığına inanılan, Shamela adıyla bir de parodisi yayımlandı. Pamela romanı gerek İngiltere’de, gerek öbür Avrupa ülkelerinde övgüler aldı, devamı niteliğinde kitaplar yazılmaya çalışıldı. Richardson bunun üzerine 1742’de Pamela in Her Exalted Condition’ı (“Yükselmiş Durumuyla Pamela”) hazırladı. Daha sonra da 2500 sayfayı aşan romanı Clarissa Harloıve’u yayımladı. Bu romanda gerek kadın kahraman Clarissa, gerekse onu baştan çıkaran Richard Lovelace yaşadıkları serüvenleri arkadaşlarına mektuplarla anlatıyorlardı. Pamela’nin ününü geride bırakan Clarissa Harlowe’dan sonra Richardson 1753- 1754’te çıkan son romanı Sri Charles Grandi-son’da bir anlamda tragedya’dan töre komedyasına (cornmedy of manners) geçti, önceki romanlarında yarattığı örnek leydi tiplerine, bir de örnek centilmen tipi eklemek istedi.
Oldukça sınırlı eğitimiyle, Richardson gibi bir “orta sınıf” romancısının, Avrupa’da Diderot, Rousseau gibi düşünürler, Marquis de Sade, Gertrude Stein gibi yazarlardan övgüler alması şaşırtıcı sayılmıştır. Richardson matbaacı olmasından ötürü yapıtlarının basımıyla yakından ilgilenmiş, harf ve sayfa düzenine oldukça yaratıcı biçimler vermiştir. Tiplerinin konuşmalarında ve düşüncelerinin akışında belli bir ritim vardır. Kimi eleştirmenlere göre bu kadar büyük bir okuyucu kitlesini kendine bağlaması duygusalcılığı (santimentalizm) keşfedip romanlarında bol bol kullanmış olmasından ileri gelmektedir. Ayrıca, özellikle Clarissa Harloute’da, Freud’dan önce, gizli cinsel dürtü çözümlemelerine girdiğine inanılmak -tadır. Örneğin Clarissa’ya, Batı’nm sadizm ve mazoşizm edebiyatındaki acı çeken bakire tipinin ilk örneği olarak bakanlar vardır. Bunlardan başka Richardson’un romanlarında sürekli bir güçler mücadelesi olduğu izlenir. Erkek ve kadın kahramanlar arasındaki kavganın yanı sıra sınıflar arası bir mücadelenin varlığından da söz edilebilir. Çünkü Richardson’a göre orta sınıf dar anlamdaki maddeciliği, aristokrasi ise iktisadi yönden rahatlığı ve ahlak konusundaki sınır tanımazlığı ile, manevi değerlere göre yaşamaya çalışan bireyle sürekli bir çatışma halindedirler. Bütün bunlar, romanlarının, bugün bile büyük bir okur kitlesinin ilgisini çekmesine yol açmıştır.
YAPITLAR (başlıca): Pamela or Virtue Reuıarded, 1740, (“Pamela ya da Ödüllendirilen Erdem”); Letters to and’forParti-cular Priends, 1741, (“Belirli Dostlar İçin Mektuplar” ); Pamela in Her Exalted Condition, 1742, (“Yükselmiş Durumuyla Pamela’’); Clarissa Harlouıe, 1747-1748; Sir Charles Grandison, 1753-1754; The Novels, (ö.s.), 18 cilt, 1929-1931, (“Romanları”).
KAYNAKLAR: J.Carroll (der.), Tuıentieth Century Vieıvs oj S.Richardson, 1969; R.P.Utter ve G.B.Needham, Pamela’s Daughters, 1937.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi