PUFENDORF, Samuel (1632-1694)
Alman, hukukçu ve tarihçi. Devletler hukuku alanında Doğal Hukuk Okulu’nun önde gelen temsilcilerindendir.
8 Ocak 1632’de Saksonya’da, Thalheim yakınında Dorf -Chemnitz’de doğdu, 26 Ekim 1694’te Berlin’de öldü. Babası Lutherci bir din adamıydı. Leipzig Üniversitesi’nde tanrıbilim öğrenimine başladıysa da hukuk, filoloji ve tarihe ilgi duyarak 1656’da Jena Üniversitesi’ne geçti. Erhard Weigel’in öğrencisi olarak matematik ve doğal hukuk üzerine çalıştı. Hugo Grotius ve Thomas Hobbes’un yapıtlarını inceledi. 1658’de okulu bitirdikten sonra İsveç’in Danimarka büyükelçisinin çocuklarına özel öğretmenlik yapmak üzere Kopenhag’a gitti. Ancak İsveç, Danimarka’ya savaş açınca büyükelçinin ailesiyle birlikte tutuklandı. Tutuklu kaldığı sekiz ay boyunca önceki bilgilerini, özellikle de Grotius ve Hobbes’un öğretilerini yeniden gözden geçirdi. Serbest bırakıldıktan sonra Leiden’e giderek Elementorum jurisprudentiae universalis Libri duo (“Evrensel Adaletin Öğeleri Üzerine İki Kitap”) adlı yapıtını hazırladı. Kitabını adadığı Pfalz Seçicisi Kari Ludwig, onu 1661’de Heidelberg Üniversitesi’nde kurulan Almanya’nın ilk doğal hukuk ve devletler hukuku kürsüsüne atadı. 1670’te İsveç’teki Lund Üniversitesi’ne geçti. Burada en önemli kitabı olan sekiz ciltlik De jure naturae et gentium’u (“Doğal Hukuk ve Devletler Hukuku Üzerine”) yazdı. 1677’de Stockholm’da İsveç Krallığı resmi tarihçisi olarak çalışmaya başladı. Bu tarihten sonra çalışmalarını ağırlıklı olarak tarih alanına yönelten Pufendorf, 1686’da baron unvanıyla Brandenburg Seçicisi ve Prusya Dükü Friedrich Wilhelm’in tarihçisi ve gizli danışmanı olarak Berlin’e gitti. Friedrich Wilhelm’in ölümünden sonra yerine geçen III. Friedrich’in de tarihçisi olarak çalışmalarını sürdürdü.
Devletler hukuku üstüne görüşleri
Pufendorf, devletler hukuku alanında Doğal Hukuk Okulu’nun en ünlü temsilcisi olarak tanınmaktadır. Yapıtlarında büyük ölçüde Grotius ve Hobbes’un etkisi görülmektedir. Ancak tarihsel süreç içinde insanların doğal hukuktan, pozitif devletler hukukunu türeteceklerini söyleyen Grotius’un, doğal hukukla pozitif hukuk ayrıntına karşı çıkarak devletler hukukunu tümüyle doğal hukukun bir parçası olarak görür. Doğal hukukun devletten önce de varolduğunu ve üstünlüğünü sürekli koruyacağını savunur. Devletler hukukunun kaynaklarının gelenekler ve antlaşmalar olamayacağını, devletlerin yalnızca ilkeleri düşüncenin ve insan doğasının çözümlenmesiyle saptanmış doğal yasalarla yönetilebileceklerini ileri sürer.
Pufendorf, Hobbes ve Grotius’un kuramlarını bir arada ele aldığı De jure naturae et gentium (“Doğal Hukuk ve Devletler Hukuku”) adlı kitabında bireyin toplumsal bir varlık olduğu görüşünden yola çıkar. Ona göre insanları bir araya toplayan neden, varlıklarını sürdürme isteği ve kendi zayıflıklarını, güçsüzlüklerini bilmeleridir. Birlikte yaşama isteği bireysel çıkarların bir sonucudur. Pufendorf, siyasi ve toplumsal yaşamın kurulmasından önceki doğal durumda sürekli bir barışın egemen olduğunu savunarak, doğal durumda insanların istek, hak ve çıkarları çeliştiğinden sürekli bir savaş hali yaşanacağı savında olan Hobbes’a karşı çıkar. Bu dönemde insanların özgür, eşit ve mutlu olduğunu, ama güvenceden yoksun olduklarını, baskıyla karşı karşıya geldiklerinde bir hükümdara boyun eğmek ve devleti kurmak zorunda kaldıklarını, devletin amacının barışı ve ortak güvenliği sağlamak olduğunu savunur. Ona göre devlet “korkunç bir dev gibi” bireyin eğilim ve arzularına hükmetmelidir. Yalnız bununla kalmamalı, bireylerin bencilliğini önlemek için engelleyici önlemler almalıdır.
Anayasa hukuku üstüne görüşleri
Pufendorf, anayasa hukuku ve tarihi konusunda yazdığı De statü imperii Germanici (“Alman İmparatorluğu Anayasası”) adlı kitabında Kutsal Roma Germen İmparatorluğu anayasasını eleştirel biçimde ele almış, Avrupa’da büyük etki yaratan bu kitabıyla devletler hukuku konusunda bir tartışma açmıştır. İmparatorluğu kural dışı, korkunç, gaddar bir yapı olarak tanımlamış, bu kural dişiliğin monarşinin çökmekte oluşundan ve imparatorun en önemli haklarını toprak sahibi soylulara kaptırmış olmasından kaynaklandığını öne sürmüştür. İmparatorla soylular arasında bitmek bilmez mücadele, iç birliği ve imparatorluğun gücünü sarsmıştır. Pufendorf bu kitabında imparatorlukta örgütsel bir düzenleme yapılabilmesi için yol göstermeye çalışmış, dinsel çekişmelere son verilmesini, Katolik Kilisesi’nin devlet işlerindeki etkisinin azaltılmasını istemiştir.
Kitaplarında hukukla tanrıbilim arasındaki ayrıma da değinen Pufendorf, tanrısal iradenin önemini kabul etmiş, ancak hukukun din karşısında bağımsızlığa kavuşması gerektiğini ve devletin kilise karşısında üstünlüğünü savunmuş, tek bir Protestan Kilisesi’nin yaratılmasını istemiştir. Görüşleri 18. yy’da Almanya’da etkili olmuştur.
Pufendorf yaşamının son yıllarında tarih çalışmalarına ağırlık vermiş, arşiv bilgilerinden yararlanarak ele aldığı İsveç Kralı Kari Gustav’ın ve Brandenburg Seçicisi Friedrich Wilhelm’in yaşamlarını ve dönemlerini anlatan kitaplarıyla ün kazanmıştır. Avrupa genel tarihini incelediği tek Almanca kitabı ise, Avrupa tarihi üzerine ilk modern ders kitabı olmuştur.
Pufendorf’un önemi Doğal Hukuk Okulu’nun tüm öğretilerini bir araya toplayarak bu okulu kapsamlı ve sistemli bir biçimde ortaya koymasından kaynaklanmaktadır.
• YAPITLAR (başlıca): Elementorum jurisprudentiae uni-versalis libri duo, 1660, (“Evrensel Adaletin Öğeleri Üzerine İki Kitap”); De statü imperii Germanici, 1660, (“Alman İmparatorluğu Anayasası”); De jure naturae et gentium, 1672, (“Doğal Hukuk ve Devletler Hukuku”); Einleitung zu der Historie der vornehmsten Reiche und Staaten in Europa, 1682-1686, (“Avrupa’nın Önde Gelen İmparatorluklarının ve Devletlerinin Tarihine Giriş”); Commentarii de rebus Svecicis ab expeditione Gustavi Adolpbi in Ger-maniam ad abdicationem usque Christinae, 1686, (“İsveç Kralı Gustav Adolf’un Almanya’ya Hıristiyanlıkla İlgili Seferleri Konusunda Yorumlar”); De habitu christiane religionis ad vitam civilem, 1687, (“Toplumsal Yaşam Konusunda Hıristiyan Dininin Tutumu Üzerine”); De rebus gestis Friderici VZilhelmi Magnı electoris Brandenburgici, (ö.s), 2 cilt, 1695, (“Brandenburg Büyük Seçicisi Friedrich Wilhelm’in Girişimleri Üzerine”); Ius feciale divinum (ö.s.), 1695,(“Tanrısal İdare Hukuku”); De rebus a Carolo Gustavo Svecia rege gestis,(ö.s,)2 cilt, 1696,(«İsveç Kralı Kari Gustav’ııı Yönetimi Üzerine»); Briefe Pufendorfs an Thomasiusfö.s.), E.Gigas (yay. haz.), 1897, (“Pufendorf’un Thomasius’a Mektupları”).
• KAYNAKLAR: P. Meyer, Samuel Pufendorf, 1894; H. Rödding, Pufendorf als Historiker und Politiker, 1912; H. Wezel, Die Naturrechtslehre Samuel Pufendorfs, 1930.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi