KOLLONTAY, Aleksandra Mihaylovna (1872-1952) SSCB’li kadın siyasetçi ve diplomat. İlk kadın büyükelçidir.
1 Nisan 1872’de St.Petersburg’da doğdu, 9 Mart 1952’de Moskova’da öldü. Soylu bir aileden gelen babası Rus ordusunda generaldi. Özel öğrenim görerek liseyi dışarıdan bitirdi. Genç yaşında bir subayla evlendi, bir oğlu oldu, üç yıl sonra da boşandı.
Siyasi bilincinin gelişmeye başladığı 1890’lı yıllarda devrimci yeraltı hareketlerinin uzantısı durumundaki yayımcılık işlerinde çalıştı. O sıralarda Narodnizm’e (Rus Halkçılığı) eğilim duyuyordu. 1896’da bir fabrikaya girerek işçilik yapmaya başladı. Fabrika işçileriyle kurduğu yakın ilişkiler onu giderek Marxizm’e yakınlaştırdı. Eylül 1898’de iktisat ve siyasal bilimler öğrenimi görmek için Zürich’e, ertesi yıl Ingiltere’ye gitti. Orada İngiliz işçi hareketinin önderlerinden Sydney ve Beatrice Webb’le tanıştı. Aynı yılın güzünde Rusya’ya döndükten sonra, üye olmamasına karşın RSDİP’nin (Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi) yeraltı etkinliklerine katıldı.
RSDİP’nin 1903’te Menşevikler ve Bolşevikler olarak ikiye bölünmesinden sonra, her iki grupla da ilişkisini sürdürdü. 1905’te İşçi Kadınlar Karşılıklı Yardım Örgütü’nün kuruluşuna katıldı. 1906’da RSDİP’nin Menşevik kanadına üye oldu. Kadın işçiler arasında devrimci propaganda etkinlikleri yürüttü. Mannheim’da toplanan Uluslararası Kadın İşçiler Konferansı’na, 1907’de ise RSDİP delegesi olarak II.Enternasyonalin Stuttgart Kongresi’ne katıldı. Polis tarafından arandığı için 1908’de Rusya’dan ayrılmak zorunda kaldı. Yurt dışında bulunduğu sırada Almanya, İngiltere, Fransa ve çeşitli İskandinav ülkelerinde sosyalist örgütlerde görev aldı. II.Enternasyonalin Kopenhag ve Basel kongrelerine katıldı.
I.Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra, Bolşevikler’in savaş karşıtı görüşlerini benimseyerek Bolşevik oldu. Çeşitli Avrupa ülkelerinde ve ABD’de savaşa karşı yoğun propaganda etkinlikleri yürüttü.
1917 Şubat Devrimi’nden sonra Rusya’ya dönen Kollontay, Petrograd İşçi ve Asker Temsilcileri Sov-yeti Yürütme Komitesi’ne seçildi. I.Sovyet Kongresi’ ne katıldı. Haziran 1917’de Stockholm’de toplanan II.Enternasyonal konferansından dönüşünde, Geçici Hükümet tarafından diğer birçok Bolşevik önderle birlikte tutuklandı. Hapiste bulunduğu sırada RSDİP-Bolşevik’in Merkez Komitesi’ne seçildi. Ayrıca partinin Kadınlar Arasında Çalışma Bürosu’nun başına getirildi. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra kurulan ilk Sovyet hükümetinde toplumsal refah halk komiseri oldu. Bu görevi sırasında evlenme ve boşanma işlerinin kolaylaştırılması, evlilik dışı çocukların yaşam koşullarının düzenlenmesi, kadınların toplumdaki konumlarının iyileştirilmesi için çalıştı.
Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Barış Antlaşması’na karşı çıkan Sol-Komünistler’e katılarak halk komiserliği görevinden ayrılan Kollontay, İç Savaş sırasında Ukrayna ve Kırım cephelerinde karşı devrimcilere karşı savaştı. 1920’de Rusya Komünist Partisi-Bolşevik’in Kadın Kolu başkanı oldu. Aynı tarihte işçi sınıfı örgütlenmesinin en üst biçimi olarak partiyi değil, sendikaları gören, ulusal ekonominin yönetiminin sendikalara bırakılmasını savunan “İşçi Muhalefeti ”ne katıldıysa da kısa bir süre sonra özeleştiri yaparak bu gruptan ayrıldı. 1921-1922 yıllarında III.Enternasyonal Kadınlar Sekreteryası’ nın sekreterliğini üstlendi.
1922’de Dışişleri Halk Komiserliği’ne giren Kollontay bu tarihten sonra uzun yıllar, diplomatik görevlerde bulundu. 1923’te Norveç büyükelçiliğine atanarak, bu göreve getirilen ilk kadın oldu. Bu tarihten 1945’e değin, SSCB’nin Meksika, Norveç ve İsveç büyükelçiliklerini yaptı. 1945’ten sonra SSCB Dışişleri Bakanlığı’nda danışman oldu.
Kollontay’ın genç kızlık soyadı olan Domontoviç adıyla yazdığı, kadın hakları, kadın özgürlüğü konularında çok sayıda makalesi ve kitabı vardır.
• YAPITLAR (başlıca): İnceleme: Polozheniye raboçego klassa Finlyandii, 1903, (“Finlandiya’da İşçi Sınıfının Konumu”); Klassovaya bor’ba, 1906, (“Sınıf Mücadelesi”); Sotsial’nyye osnovy zhenskogo voprosa, 1908, (“Kadın Hareketinin Toplumsal İlkeleri”); Po raboçey Yevrope 1912, (“Emekçi Avrupa”); Komu nuzhna voyna, 1916, (“Savaşa Kim Gerek Duyuyor?”); Novaya moral’i raboçiy klass, 1918, (“Yeni Ahlak ve İşçi Sınıfı”); Raboçaya oppozitsiya, 1921, (“İşçi Muhalefeti”). Roman: Lyubov pçyol trudovik, 1923, (“İşçi Arıların Aşkı”); Bol faya, lyubov’. Povest, 1937, (“Büyük Aşk. Bir Kısa Roman”); Vasilisa Malygina, 1927; Doroga krylatomu Erosu, 1927, (“Kanatlı Eros’un Yolu”). Öykü: Syostry, 1927, (“Kızkar-deşler”). Anı: Iz vaspominaniy, 1945, (“Anılar”); Molo-domu pokoleniya. Vaspominaniy a, 1946, (“Genç Kuşağa Anılar”).
• KAYNAKLAR: I de Palencia, Alexandra Kollontay: Ambassadress from Russia, 1947.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi