İPSİLANTİ, Aleksandr (1792-1828) Rum, önder. Yunanistan’ı bağımsızlığa kavuşturmak amacıyla başlattığı ayaklanma başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
12 Ocak 1792’de İstanbul’da doğdu, 31 Ocak 1828’de Viyana’da öldü. 1204-1461 arasında Trabzon’da hüküm sürmüş Pontos Devleti’ni yönetmiş imparator ailesi Komnenoslar soyundan geldiğini iddia eden seçkin bir Fenerli Rum ailenin oğluydu. Dedesi ve babası Osmanlı Devleti’ne bağlı Eflâk ve Boğdan’da voyvodalık yapmışlardı.
İpsilanti öğrenim için gittiği Rusya’da kalarak 1809’da Rus ordusuna girdi ve Çar I.Aleksandr’ın savaş yaverliğine dek yükseldi. Çariçe ile dostluk kurdu. I.Napoleon’a karşı yapılan savaşlarda bir kolunu kaybetti.
Zayıflayan Osmanlı imparatorluğu üzerinde egemenliğini artıran Rusya’nın da desteğini sağlayarak, 1820’de çarın dışişleri uzmanlarından Kapodistrias’ın başkanlığını reddettiği Etniki Eterya adlı gizli örgütün başına getirildi. Kırım’da yaşayan Yunanlı tüccarlar tarafından 1814’te Odesa’da kurulan bu örgüt Yunanistan’ın bağımsızlığını amaçlıyordu.
Yunanistan’da başlatılacak olan ayaklanmanın önderliğini üstlenen ipsilanti, diğer örgüt üyelerinin ayaklanmayı Mora’da başlatmak istemelerine karşın Eflâk ve Boğdan’dan harekete geçilmesini uygun gördü. Bu yolla Rusya’nın yardımını sağlamayı ve ayaklanmaya Rumenler’i, Sırplar’ı ve Bulgarlar’ı da katarak, hareketi bir Balkan ayaklanmasına dönüştürmeyi umuyordu.
1820’de Rusya’da kurduğu bir Yunan birliğinin başında Prut Irmağı’nı geçerek Mart 1821’de Boğdan’ a girdi. Ancak bölgedeki kötü yönetimin sorumlusu Osmanlılar’dan çok, uzun yıllardır bölgeyi yöneten Fenerli Rum voyvodalar olduğundan, ayaklanma çağrısına katılan olmadı. Öte yandan, bağımsızlık ayaklanmalarını ve toplumsal dönüşümlere yönelik hareketleri desteklemeyen I.Aleksandr da İpsilanti’ye yardım göndermedi ve onu ordusundan attı; ayrıca
Osmanlılar’m Boğdan’a asker yollamasına karşı çıkmadı. Plaziran 1821’de Osmanlı güçleri tarafından yenildikten sonra Avusturya’ya kaçan ipsilanti, orada tutuklandı, ipsilanti 1827’ye değin hapiste kaldı.
Ipsilanti’nin başarısız ayaklanma girişiminin ardından Mora’da başlayan Yunan Ayaklanması 1822’de Yunanistan’ın bağımsızlığını ilan etmesi, 1830’da Ingiltere, Fransa ve Rusya’nın Yunanistan’ın özerkliğini tanımaları, 1832’de de Osmanlı Devleti’ nin Yunanistan’ın bağımsızlığını kabul etmesiyle sonuçlandı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi