KLEIST, Heinrich von (1777-1811) Alman, yazar. Yapıtlarında insanın iç dünyasına eğilerek dış gerçekliği kavramaya çalışmıştır.
18 Ekim 1777’de Oder kıyısındaki Frankfurt’ta doğdu, 21 Kasım 181 l’de Potsdam yakınındaki Wannsee’de öldü. Prusya ordusuna çok sayıda subay yetiştirmiş bir aileden geliyordu. Bu geleneği sürdüren ailesi onu da 1792’de orduya soktu. Kleist, Fransızlar’a karşı çarpışmalara katıldı. Daha sonra geri hizmette görevlendirildi, ama güçlü bireycilik duygusu askerlik disiplini ile uyuşamadığı için 1799’da yüzbaşı rütbesindeyken ordudan istifa etti. Aynı yıl Frankfurt’ta üniversiteye yazıldı, feisefe, tarih ve matematik okumaya başiadı. Bu arada Kant felsefesinden çok etkilendi.
1800’de üniversiteyi bırakan, Kleist Paris’e gitti. Orada Rousseau’nun düşüncelerinden etkilenerek bir kır evinde yaşamaya karar verdi ve İsviçre’ye geçti. Daha sonra Goethe ve Schiller ile tanıştığı Weimar’a gitti. 1804’te Prusya’ya dönerek Potsdam’da bir memuriyete girti. Ertesi yıl Königsberg’e (Kaliningrad) gitti. Burada iktisat, siyaset ve matematik üstüne çalışmalarını sürdürdü, Fransız edebiyatıyla ilgilendi. Ocak 1807’de Berlin’den geçerken, Fransızlar tarafından tutuklandı, casusluk suçlamasıyla hapsedildi. Serbest bırakıldıktan sonra Dresden’e gitti. 1808’de Adam Müller’le birlikte Phöbus adını taşıyan aylık bir dergi çıkarmaya başladı.
Napoleon’un Almanya’yı işgali Kleist’ın Fransızlar’a karşı olumsuz duygularını pekiştirdi. Die Hermansscblacht (Hermann Muharebesi) adlı tarihsel oyunda, üstü kapalı bile olsa, Napoleon’a karşı bir ayaklanmaya dokunuyordu. 1809’da bu oyunu Viya-na’ya götürdüyse de sahnelenmesini sağlayamadı. Aynı yıl Prag’a gitti. Germania adında siyasal bir dergi yayımlamaya başladı. Ancak Fransızlar Avusturya’yı ele geçirince bütün umutları yıkıldı. 1810’da Berlin’e dönerek Erzdhlungen’i (Hikâyeler) yayımladı. Aynı dönemde Berliner Abendblâtter adlı siyasal bir gazete çıkarmaya girişti. Ancak altı ay sonra sansürün baskısı sonucu gazete kapandı. Kleist’m parasal durumu önemli ölçüde sarsılmıştı. Gerek yazar, gerekse gazeteci olarak uğradığı başarısızlıklar sonucu sinirleri giderek zayıfladı. Bir süre sonra yaşamına kendi eliyle son verdi.
Kleist 20.yy’da yeniden keşfedilip değerlendirilen yazarlardan biridir. Olağanüstü psikolojik kavrayışı ve sezgisiyle insanın zayıflığını ve anlaşılmazlığını irdelemesi dikkatlerin yapıdan üstünde yoğunlaşmasına yol açmıştır. Penthesilea, Prinz von Homburg gibi oyunlarında insanın iç dünyası ile dış dünya ve alınyazısı arasındaki çatışmayı göstermiştir. Alman edebiyatının en tutulan güldürülerinden biri olan Der zerbrochene Krug’da (Kırık Testi) toplum düzenine çok başarılı bir eleştiri getirmiştir. Hızla gelişen sahnelerden kurulu, dinamik yapısıyla çağdaş tiyatro anlayışına da uygun düşen bu tek perdelik oyunu Goethe de sahneye koymuş, ancak üç perdeye böldüğü için beğenilmemesine yol açmıştır.
Kleist’m uzun öyküleri de oyunları kadar önem taşır. Hikâyeler’de yer alan uzun öykü “Michael Kohlhaas”da dürüst bir at tüccarının hakkını arama yolundaki çabaları ve giderek kaba güce başvurmak zorunda kalışı anlatılarak, alınyazısının insanı neiere dek sürükleyebileceği ele alınmıştır. Öykülerinde nesnel bir anlatı tekniği kullanır, ama dili karmaşıktır ve iç içe örülmüş çok uzun cümlelerden kuruludur.
Kleist yapıtlarında irdelemeye çalıştığı sorunların yanıtını Kant’m felsefesinde aramışsa da, bir çıkış yoluna ulaşamamıştır. Düştüğü bu çıkmaz onu huzursuz etmiş ve bu huzursuzluğu bütün yapıtlarına yansımıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Oyun: Die Familie Schroffenstein, 1803, (“Schroffenstein Ailesi”); Amphitryon, 1807; Penthesilea, -1808; Die Hermannsschlacht, 1809; (Hermann Muharebesi) Das Kdtchen von Heilbronn, 1810, (“Heil-bronn’lu Kâtchen”); Der zerbrochene Krug, 1811, (Kırık Testi); Prinz von Homburg, (ö.s.), 1821. Çeşitli: Erzah-lungen, 1810, (Hikâyeler); Sdmtliche Werke und Briefe, (ö.s.), H.Sembdner (yay.), 1952, (“Bütün Yapıtları ve Mektupları”).
• KAYNAKLAR: G.Blöcker, Heinrich von Kleist, 1960; H.Mayer, Heinrich von Kleist, 1962; L.Muth, Kleist und Kant, 1954; W.Silz, Heinrich von Kleist, 1961; H.M.Wo-olf, Kleist als politischer Dichter, 1947.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi