İDRİS I (1890-1983) Libya kralı. Senusiye tarikatının reisi ve Berka emiri olarak ülkesinin bağımsızlığa kavuşmasında rol oynamıştır.
Seyid Muhammed İdris 13 Mart 1890’da Berka Eyaleti’nde Carabab vahasında doğdu, 25 Mayıs 1983’te Kahire’de öldü. Dedesi Muhammed b.Ali Senusi’nin 1837’de kurduğu Senusiye tarikatı bu bölgede büyük güce sahipti. Babası Senusi el-Mehdi öldüğünde daha on iki yaşında olduğundan, amca çocuğu Sidi Ahmed Şerif el-Senusi tarikatın başına geçti. Senusiye tarikatı 1911-1912 Trablusgarb savaşında İtalyanlar’a karşı Osmanlılar’m yanında yer aldı. İdris 1914’te hacca giderken uğradığı Mısır’da İngilizler ile ilişki kurdu. 1917’de tarikat ileri gelenlerince reis seçildi.
İdris, 1920 Kasımı’nda İtalya’nın egemenliğini kabul ederek Berka emiri unvanını aldı. Ancak 1922’de ayaklandı ve bir yıl sonra da Mısır’a sığınmak zorunda kaldı. Mısır hükümetinden önemli destek gördü. Bu sırada İtalya’da iktidarı ele geçiren Benito Mussolini, Trablusgarb, Fizan ve Berka’yı birleştirerek Libya’yı kurdu. Faşist rejim büyük paralar dökerek İtalyanlar’ı bu ülkeye yerleştirmeye çalıştı. Yerliler ise bütün siyasi ve iktisadi haklardan yoksun bırakıldı.
II. Dünya Savaşı başladığı zaman İdris, özellikle tarikata bağlı adamlarından kurduğu birliklerle İngiliz VIII. Ordusu’nun yanında İtalyanlar’a karşı savaştı. 1945’te Dört Büyükler’in Londra toplantısında Libya’nın vesayet altına alınması görüşüldü. ABD bunu yedi devletin birlikte üstlenmesini önerirken, SSCB üç eyaletin kendisi, ABD ve İngiltere arasında bölüşülerek vesayet altına alınmasını önerdi. 1946’da Paris’te yapılan toplantıda İngiltere Libya’nın bağımsız olmasından yana olduğunu açıkladı. 1947’de İtalya ile barış antlaşması imzalanmasının ardından, İdris ailesiyle birlikte Berka’nın başkenti Bingazi’ye döndü. İngilizler 1 Haziran 1949’da İdris’i Berka emiri olarak tanıdılar ve kısa bir süre sonra bu bölge özerk bir yapıya kavuştu. 21 Kasım 1949’da Birleşmiş Milletler Libya’nın bağımsızlığı yönünde bir karar aldı. Bunun gerçekleşmesine gözlemci olarak katılan BM kurulu, İngilizler ve İdris ile birlikte bir birleşme planı hazırladı. Her eyaletten 20 üyenin katılmasıyla kurulan Geçici Meclis bir anayasa hazırladı ve 3 Aralık 1950’de İdris’i kral ilan etti. Libya Krallığı resmi olarak 24 Aralık 195l’de tanındı.
I. İdris çatışmalara yol açmamak için içerdeki güç odaklarına karşı dengeli bir tutum izledi ve büyük ölçüde ABD ve İngiltere’nin yardımına dayandı. 28 Mart 1953’te Libya’yı Arap Birliği üyesi yaptı. 9 Eylül 1954’te imzalanan bir antlaşmayla ABD’ye Libya’da askeri hava üsleri kurma hakkı tanıdı. 1955’te Mısırlı güçlü bir toprak sahibinin kızıyla evlenen I. İdris, çocuğu olmadığı için 1959’da yeğeni Hasan Rida el-Senusi’yi veliaht seçti. 1960’larda petrolün bulunmasıyla Libya, Batı karşısında daha güçlü bir durum kazanmaya başladı. Ancak I. İdris bu gelişmeye karşı durarak, 1967’de ilerici olarak bilinen başbakan Hamid Bakkuş’u görevden aldı. Sıkı denetime karşın yüzbaşı Muammer el-Kaddafi genç subaylara dayanarak ordu içinde Nasır yanlısı bir örgütlenmeye girişti. İki yıl süren hazırlıklardan sonra, I. İdris’in Türkiye’de tedavi gördüğü bir sırada Muammer el-Kaddafi 1 Eylül 1969’da kansız bir darbeyle yönetimi ele geçirip krallığı kaldırdı. Mısır’a giden İdris uzun yıllar sürgün olarak yaşadığı Kahire’de öldü.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi