İRENE (752-803) Bizans imparatoriçesi. Hz. İsa’nın ve Hıristiyan azizlerinin tasvirlerinin yapılmasına izin vermiştir.
Atina’da doğdu, 9 Ağustos 803’te Midilli Adası’nda öldü. Kocası IV.Leon’un 780’de ölmesi üzerine, küçük yaşta VI.Konstantinos adıyla tahta çıkan oğlunun naibi olarak Bizans Imparatorluğu’nu yönetmeye başladı, imparatorluk batıda Slavlar, doğuda da Araplar ile savaş durumundaydı. Abbasi halifesi el-Mehdi zamanında saldırılarını yineleyen Araplar, 782-783 yıllarında Anadolu’ya girdiler. İrene yıllık vergi ödemeyi kabul ederek Araplar’la barış yaptı.
Putperestliğin yeniden canlandırılabileceği korkusuyla Hz.İsa’nın ve azizlerin tasvirlerinin (ikon) yapılması yasaklanmıştı. Kiliselerde tasvirlerin asılmasından yana olan İrene, ordunun büyük bir bölümünün buna karşı olması nedeniyle saltanatının ilk yıllarında herhangi bir girişim yapmaktan kaçındı. 784’te, kendi görüşünde olan Tarasius’u Constantinopolis (İstanbul) patrikliğine getirdi. Tasvir yapılmasını serbest bırakmak amacıyla 786?da Constantinopo-lis’te bir konsil topladılar. Tasvir kırıcı askerler, konsili basarak toplantıyı dağıtınca İrene, bu askerleri ordudan attı. Konsil, 787’de bu kez Nicaea’da (İznik) toplandı. Roma Katolik Kilisesi’yle Bizans Ortodoks Kilisesi’nin tanıdığı konsil, tasvir yapılmasının yasal olarak serbest bırakılmasını kabul etti.
İrene’nin giderek siyasal gücü kendi elinde toplaması, başta oğlu Konstantinos olmak üzere kendisine karşı bir hoşnutsuzluk ve muhalefet doğurdu, irene, Konstantinos’un iktidarı ele alma girişimini bastırdıy-sa da, Doğu bölgelerindeki-askerlerin ayaklanması üzerine 790’da saraydan uzaklaştırıldı. Onu destekleyen din adamlarının ve saray görevlilerinin etkisiyle 792’de yeniden saraya dönmesine ve ülkeyi oğluyla birlikte yönetmesine izin verildi. 797’de de oğlu Konstantinos’un tutuklanmasını ve gözlerinin kör edilmesini buyurdu.
798’de, Araplar’la olan antlaşmayı yineleyerek Harun Reşid’e vergi vermeyi kabul etti. Avrupa’da gittikçe güçlenen Charlemagne ile kopmuş olan siyasi ilişkileri yeniden başlattı. İrene, 802’de, başlarında maliye bakanı Nicephoros’un bulunduğu bir grup yüksek rütbeli asker tarafından tahttan indirildi. Önce İstanbul’daki Adalar’a, sonra da Midilli’ye sürgüne gönderildi.
İrene, Bizans İmparatorluğu’nu yöneten ilk kadındır. Dışarıda barışçı ve uzlaşmacı bir politika izlemiştir. Tasvir yapılmasına yasallık kazandırmış, toprakları ve hakları ellerinden alınmış olan manastırlara bunları geri vermiştir. Bu nedenle Yunan Ortodoks Kilisesi’nin azizleri arasına alınmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi