HOOKE, Robert (1635-1702) İngiliz, fizikçi. Çeşitli deney ve ölçüm araçları geliştirmiş, ışığın yapısı ve çekim yasasına ilişkin öngörüleriyle Newton’un çalışmalarına ışık tutmuştur.
18 Temmuz 1635’te Wight Adası’ndaki Freshwater’da doğdu, 3 Mart 1702’de Londra’da öldü. Mekanik araç yapımı konusundaki olağanüstü yeteneğini gösteren oyuncaklar yapmaya başladığında henüz on yaşında bile değildi. 1648’de babasının ölümünden sonra gönderildiği Londra’daki Westminster School da Latince, Yunanca, İbranice ve matematik öğrenimi gördü. 1653’te girdiği Oxford’da Christ Church’ ün korosunda çalışmaya başladı. Oxford’da, sonraları Royal Society’yi oluşturacak bir grup bilim adamının arasında kendisine bir yer edinmeyi ve ünlü kimyacı Robert Boyle’un asistanı olmayı başardı. 1655’te Boyle’un isteği üzerine, çalışma ilkesi Guerick tarafından açıklanmış olan bir hava boşaltma pompasının yapımına girişti. Çağdaş anlamda ilk hava boşaltma pompası sayılan bu aracın yapımını başarıyla tamamlayan Hooke, 1662’de bir yıl sonra üyeliğine seçileceği Royal Society’nin deney yönetmenliğine getirildi ve haftada bir kez düzenlenen toplantılarda ilginç deneyler tanıtmakla görevlendirildi. Ertesi yıl Oxford Universitesi’nden lisansüstü derecesi aldı. 1664’te mekanik dersleri vermeye başladı, bir yıl sonra da Greshan College’da geometri profesörlüğüne atandı. Aynı yıl Micrographia (“Mikro Çizimler”) başlıklı kitabını yayımladı. 1677’de Royal Society’nin sekreterliğine seçildi. Ertesi yıl katiların esnekliğine ilişkin kendi adıyla anılan ünlü yasayı açıklayan ve 1683’te Royal Society’nin sekreterliğinden ayrılan Hooke’un bir yandan küçüklüğünden beri süren sağlıksızlığı, bir yandan giriştiği üzücü tartışmalar, bir yandan da yeteneklerinin tükenmesi yüzünden yaşamının son yılları oldukça mutsuz geçti. Geçimsiz bir insan olan Hooke başka bilim adamlarıyla, öncelik konusunda tartışmalara girişmiş, bir zemberekli saat yapan Huygens’i kendi buluşunu çalmakla, Newton’u ise önce ışığın yapısıyla,daha sonrada çekim yasasıyla ilgili düşüncelerine sahip çıkmakla suçlamıştır.
Hooke mekanik araç yapımı konusundaki yeteneğini son derece iyi değerlendirmiş, pek çok bilimsel deney ve gözlem aracının gelişimine katkıda bulunmuştur. Çağdaş anlamda hava boşaltma pompası sayılabilecek ilk aracın ve ilk barometrenin yapımını gerçekleştirmiş, bileşik mikroskop ve teleskopa yeni parçalar eklemiş, termometrede sıfırın suyun donma noktasına karşı gelmesini önermiştir. Dönen bir silindir üzerine havanın basıncını, nemini, sıcaklığını ve rüzgârın hızını kaydedecek biçimde bir hava saati geliştirmiş, ilk “kardan bağlantısını üretmiştir.
Hooke’un, Newton’un evrensel çekim yasasına varmasını sağlayan yardımlarının değeri 20.yy’da daha iyi anlaşılabilmiştir. Gezegenlerin dinamiğinde rolü bulunan merkezcil ve merkezkaç kuvvetlerinin rolünü Newton’dan önce gördüğü, çekim kuvvetinin, uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak değiştiği kanısına yine Newton’dan önce ulaştığı ve bu buluşlarıyla Newton’a yol gösterdiği, iki bilim adamı arasındaki yazışmalardan anlaşılmaktadır.
Hooke’un fizikteki ikinci önemli buluşu katı cisimlerin esnekliğine ilişkin yasadır. Hooke yasasına göre katı cisimlerde bir kuvvet etkisiyle oluşan gerilim, uygulanan kuvvetin şiddetiyle doğru orantılıdır. Örneğin, bir yay sıkıştırıldığında yayda doğacak olan gerilim, kuvvetin ortadan kalkmasının ardından yayın ilk denge konumuna dönmesini sağlayacak büyüklüktedir.
Hooke ışığın dalga özelliği taşıyabileceğini öne süren bir kuram geliştirmiş, titreşimin yayılma yönüne dik olduğunu ileri sürmüştür. İnce saydam tabakalarda ışığın davranışını incelemiş, tabakanın kalınlığının ışığın rengi üzerindeki etkisini gözlemlemiştir.
Hooke’un önemli katkılarda bulunduğu ikinci bilim dalı da biyoloji olmuştur. Micrographia’da mikroskop yardımıyla yaptığı gözlemleri ayrıntılı çizimlerle aktarmış ve mantardaki arı peteği biçimli boşluklar için daha sonra biyolojinin en önemli kavramı durumuna yükselecek olan hücre sözcüğünü kullanmıştır. Jeoloji ve astronomi alanlarında da araştırmalar yapan Hooke Jüpiter’in kendi ekseninde döndüğünü öne sürmüş ve Oriyon yıldıztakımının beşinci yıldızını bulmuştur. Ayrıca ısınan cisimlerin genişlediğini ve havanın birbirlerinden oldukça uzakta bulunan parçacıklardan oluştuğunu ileri süren ilk bilim adamı olmuştur.
Hooke, gözlemleri, buluşları ve Newton da aralarında olmak üzere çağdaşlarına ışık tutan öngörüleriyle 17. yy’da İngiltere’nin yetiştirdiği en büyük bilim adamları arasında yerini almıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Micrographia, 1665, (“Mikro Çizimler”).
• KAYNAKLAR: G.Keynes, A Bibliograpky of Dr.Robert Hooke, 1960, New York.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi