KANDINSKY, Wassily (1866-1944) Rus asıllı Alman ressam. Anlatımcı Soyutlama’nın (Ekspresif Abstraksiyon) öncülerinden ve en büyük temsilcilerindendir.
4 Aralık 1866’da Moskova’da doğdu, 15 Aralık 1944’te Paris yakınlarında Neuily-sur-Seine’de öldü. Çocukluğu Odessa’da geçti. 1866’da gittiği Moskova’ da hukuk ve iktisat eğitimi gördü. Köylülerin yargılama geleneklerini incelemek üzere gittiği yörelerde köylü sanatı ile ilgilendi. 1895’te Moskova’da açılan Fransız izlenimcileri (Empresyonistler) sergisindeki yapıtlardan etkilenerek ressam olmaya karar verdi. Bu amaçla 1896’da gittiği Münih’te önce Yugoslav Ressam Anton Azbe’nin (1862-1907) atölyesine devam etti, sonra da Akademi’de Franz von Stuck’un (1863-1928) yanında çalıştı. 1901’de Phalanx adlı grubu kurdu. Hollanda, Tunus ve İtalya’yı gezdi. Bir süre Paris yakınlarındaki Sevres’de yaşadıktan sonra 1908’de Münih’e döndü. 1909’da Alexey von Jaw-lensky ve Alfred Kubin’le (1877-1959) Yeni Sanatçılar Künstlervereinigung) kurdu. 1911 ’de Franz Marc ile tanıştı ve Yeni Sanatçılar Birliği’nden ayrılan arkadaşları ile çağdaş Alman sanatını büyük ölçüde etkileyen Der Blaue Reiter grubunu kurdu. 1914’te I. Dünya Savaşı başlayınca Rusya’ya dönmek zorunda kaldı.
Kandinsky Sovyet Devrimi’ni izleyen ilk yıllarda çeşitli etkinliklerde bulundu. Halk Eğitimi Komiserliği’nin (Narkompros) Görsel Sanatlar Bölümü’nde (İZO) ve Sanat Kültürü Enstitüsü’nde (İnkhuk) görevler üstlendi. Ancak bu kurumlarda o dönemde egemen olan Yapımcılar’a (Konstrüktivistler) karşı, sanatta ruhsal değerleri savunduğu için önerdiği programlar geri çevrildi. Benzer bir programı aynı yıllarda Bilimler Akademisi’nin Güzel Sanatlar Bölümü için de tasarladı, ancak bu program da uygulamaya sokulmadı. 1921’de SSCB’den ayrıldı ve Almanya’da Weimar’a yerleşti. Aynı yıl Bauhaus Okulu’nda öğretmenliğe başladı. Bu okul 1933’te Nasyonal Sosyalist yönetim tarafından kapatılıncaya değin bu görevini sürdürdü. Daha sonra Fransa’ya geçerek ölümüne değin Neuily-sur-Seine’de yaşadı.
İlk resimleri
Kandinsky’nin ilk yapıtlarından 1900-1908 arasındakiler çeşitli doğa çalışmalarıdır. Bunların bazısını doğrudan doğa karşısında gerçekleştirmiş, bazısını ise gezdiği ülkelerden edindiği izlenimlerle sonradan yapmıştır. Üslupsal olarak hemen hemen tümü Fo-vizm ve Dışavurumculuk (Ekspresyonizm) gibi öncü sanat akımlarının etkisi altındadır. 1908-1910 arasında, Bavyera’nın Murnau bölgesinden görüntüleri konu alan resimleri Kandinsky’nin sanatında yeni ve özgün bir başlangıcı haber verir. Bunlarda Fovizm’in renkçilik anlayışı ile geleneksel Kuzey Dışavurumculuğu’nun etkileyici bir bileşiminin arandığı izlenir. Doğa karşısında gerçekleştirilmiş olmalarına karşın, gerçek görüntüye bağlı olmayan biçimleri ve renk uyumlarının zenginliğiyle dikkati çekerler.
Üslupsal gelişiminin birinci dönemi
Kandinsky’nin bundan sonraki üslupsal gelişimi üç döneme ayrılır. 1910-1914 arasındaki ilk dönemde yedi tane büyük boyutlu Kompozisyon ve kırk dolayında Doğaçlama yapmıştır. Bu döneminin ilk ürünleri büyük oranda soyut bir biçimcilik anlayışıyla belirginlik kazanır. 1910’da yaptığı bir suluboya, soyut resmin ilk örneği sayılır. Öte yandan Kompozisyonlar ve Doğaçlamalar’dan bazısı figüratif öğeler içerirse de, tümü ya tam anlamıyla soyut, ya da aşırı düzeyde soyutlanmış bir biçimcilik anlayışına dayanır. Örneğin daha çok Rus masal ve efsanelerinden kaynaklanan Doğaçlamalar’di, atlılar, atlar, dağlar, kubbeli yapılar gibi doğadan gelen görüntüler, biçimin ya da rengin katışıksız bir plastik düzeyde algılanmasına engel olmaz. Öte yandan, taslak niteliği ağır basan Doğaçlamalar’m tersine, Kompozisyonlar kendiliğinden bir davranışın yansıtıldığı anlık oluşumlar değildir. Bunlar suluboya desen, yağlıboya taslak vb. gibi araştırma ve hazırlık aşamalarından geçerek belli bir zaman süresinde gerçekleştirilmiş resimlerdir. Yine de biçimsel açıdan Doğaçlamalar kadar taze ve canlıdırlar.
Kandinsky’nin bu yıllarda yayımladığı Über das Geistige in der Kunst (“Sanatta Tinsellik Üzerine”) adlı kitabı Kompozisyonlar ve Doğaçlamalar’di güttüğü estetik kaygıların bir açıklaması niteliğini taşır. Bu kitaba göre resmi yaratma istemi, evrenin yaratılışına benzer “kozmik” bir olaydır. Resim, sanatçının iç dünyasının bir yansıma alanı olduğuna göre, içerdiği her biçim ya da renk onun içsel gereksinimlerinin nesnel karşılığıdır. Kandinsky, buradan yola çıkarak birer “senfoni” gibi düşündüğü ‘kompozisyonlar’ ında zengin ve dengeli bir biçimsel sonuç elde etmeyi amaçlamıştır.
Bauhaus dönemi
Kandinsky’nin üslupsal gelişiminin ikinci dönemi Bauhaus’da geçirdiği yılları kapsar. Bu dönemin ürünleri “soğuk” olarak nitelenirlerse de, gerçekte akılcı bir davranışla ulaşılmış disiplinli bir biçimcilik anlayışı ortaya koyarlar. Bütünüyle soyut bir bağlam içinde ele alınan bu yapıtlarda sağlam bir kompozisyon kuruluşu ile yabancı ve geometrik yapı egemen- . dir. Çoğunda, Kandinsky’nin en yetkin biçim olarak benimsediği “daire” motifi yinelenmiştir.
Son yapıtları
Paris dönemi olarak anılan son yapıtlarında Kandinsky’nin geometrik üslubu giderek yumuşamıştır. Gene soyut bir biçimcilik anlayışının egemen olduğu bu resimlerde, Sibirya bozkırlarının halk sanatında kullanılan bezeme öğeleri ile bilinçaltından kaynaklanan biçimleri, yarı geometrik, yarı süslemeci bir anlayış içinde birleştirmeye yönelmiştir.
Genel bir değerlendirmede Kandinsky’nin resmi, Alman Dışavurumculuğu’nun düzensizlikleri ile Rus halk sanatı öğelerinin ve Fransız öncü (avangard) sanat akımlarından gelen bazı tutum ve biçimlerin bir arada kullanılmasına dayanır. Bütün bunlar tanı anlamıyla yetkin bir bireşim oluşturmazsa da, duygu ile düşüncenin, ölçü ile sezginin, mantık ile imgelemin dengeli bir biçimde bütünleştirilmesinin ürünleridir.
Bu nitelikleriyle Kandinsky’nin sanatı başta Soyut Dışavurumculuk (Abstre Ekspresyonizm) olmak üzere soyut eğilimlerin büyük bir çoğunluğu için çıkış noktası olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Resim: Bavyera Manzarası, 1905-1908; Mumau Kır Manzarası, 1909, Sanat Müzesi, Düs-seldorf; Doğaçlama (Afrika Doğaçlaması), 1910, Devlet Galerisi, Münih; Kompozisyon II, 1910, Guggenheim Müzesi, Ne w York; Siyah Eğri, 1912, Modern Sanat Müzesi, Paris; Adlandırılmamış Doğaçlama, 1912, Gug-genheim Müzesi, New York; Düşsel Doğaçlama, 1913; Doğaçlama 30, 1913, Chicago Sanat Enstitüsü, Bahar, 1914, Modern Sanatlar Müzesi, Ne w York; Yaz, 1914, Modern Sanatlar Müzesi, Ne w York; Füg, 1914, Guggen-heim Müzesi, New York; Vurgulanmış Köşeler, 1923, Guggenheim Müzesi, Ne w York; Oklar, 1927-, Kompozisyon IV, 1936 Modern Sanat Müzesi, Paris; Kaprisli Biçimler, 1937, Guggenheim Müzesi, New York; Kompozisyon, 1937; Daire ve Kare, 1943; Beş Parça, 1944. Kitap: Über das Geistige in der Kunst, 1912; (“Sanatta Tinsellik Üstüne”); Selhsthiographie, 1913, (“Otobiyografi”); Punkt und Linie zur Fldche, 1926, (“Nokta ve Çizgiden Yüzeye”); Regard sur le Passe, 1946, (“Geçmişe Bakış”).
• KAYNAKLAR: Ch.Estienne, Kandinsky, 1950; W.Grahmann, Wassily Kandinsky, Life and Work, 1958; R.Korn, Kandinsky und die Theorie der Ahstrakten Malerei, 1960; J.Lassaigne, Kandinsky: A Biographical and Critical Study (Taste of Our Time), 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi