KOVALEVSKAYA, Sofya Vasiliyevna (1850-1891) Rus kadın matematik bilgini. Kısmi diferansiyel denklemler kuramına katkılarıyla tanınır.
Sofya (Sonya) Vasiİiyevna Kovalevskaya, 15 Ocak 1850’de Moskova’da doğdu, 10 Şubat 1891’de İsveç’te, Stockholm’de öldü. Çarlık Rusya’sının en varlıklı ve soylu ailelerinden birinin çocuğuydu. Ünlü düşünür ve edebiyatçıların bulunduğu bir çevrede, yeni düşüncelerle tanışarak ve iyi bir eğitim alarak büyüdü. On beş yaşında bir yandan matematikle bir yandan da “kadınların kurtuluşunu” amaçlayan toplumsal akımlarla ilgilenmeye başladı. On sekiz yaşında St.Petersburg’daki (bugünkü Leningrad) denizcilik akademisinde görevli bir profesörden aldığı derslerle yoğunlaştırdığı matematik öğrenimini Avrupa’da sürdürmesini sağlayacak, anlaşmalı, yalnızca kâğıt üzerinde kalacağı, düşünülen bir evlilik yaptı. 1859’da, genç bir paleontolog olan eşiyle birlikte Heidelberg’e gitti, iki yıl sonra Kirchhoff ve Helmholtz’un derslerini izleme fırsatı bulduğu Heidelberg’den ayrılarak gittiği Berlin Üniversitesi’nde kadın olduğu için dersleri izlemesine izin verilmeyince Weierstrass’tan özel ders almaya başladı. 1874’te, en başarılı öğrencisi olduğu Weierstrass’dan ders almayı sürdürdüğü dört yıl içinde hazırladığı kısmi diferansiyel denklemler, Abel integralleri ve Satürn’ün halkaları konusunda üç önemli çalışmayla Göttingen Üniversitesi’nden doktorasını aldı. Kadın olduğu için kendisini öğretim kadrolarına kabul etmeyen Avıupa’daki üniversitelerin geleneğini yıkmaya Weierstrass’m etkisi de yetmeyince Rusya’ya dönen Kovalevskaya, ilgisini bir süre için matematikten toplumsal akımlara çevirdi. Anlaşmalı başlayan, ancak Rusya’ya dönüşünün ardından olağan ve mutlu bir döneme giren evliliğinin de etkisiyle, uzun süre matematikten olduğu kadar Weierstrass ile yazışmaktan da uzak duran Kovalevskaya, 1880’de bir kez daha bilimsel çalışmalara yöneldi ve gene Weierstrass’m yardımıyla, ışığın kristal yapılı ortamlarda yayılmasını araştırmaya başladı. Kocasının beklenmeyen ölümünün ardından 1884’te Mittag-Leffler’in yardımıyla Stockholm Üni-versitesi’nin öğretim kadrosuna katılmasıyla yaşamının en verimli dönemine giren Kovalevskaya, 1889’da profesörlüğe getirildi, iki yıl sonra bir grip salgını sırasında yaşamını yitirdiğinde henüz 41 yaşındaydı.
Matematikteki yeteneğini 1888’de Fransız Bilimler Akademisi’nin Bordin Ödülü’nü alarak ve Rus imparatorluk Bilimler Akademisi üyeliğine seçilerek kanıtlayan Kovalevskaya, edebiyat alanında da benzeri bir yeteneğe sahipti. Ancak matematik çalışmalarının yanı sıra yürüttüğü yazarlık ürünlerinin çoğu yarım kalmıştır. Çocukluk anılarından yararlanarak yazdığı bir romanı çeşitli ülkelerin eleştirmenlerince Rus roman geleneğinin başarılı örnekleri arasında yer alabilecek düzeyde bulunmuştur.
Kovalevskaya’nm matematiğe katkılarının en değerlisi, kısmi diferansiyel denklemlerin çözümünün varlık ve tekniğine ilişkin teoremdir. Bugün C.auchy-Kovaievskaya teoremi olarak anılan bu teorem üzerinde Cauchy’nin yaptığı çalışmalara yeni boyutlar ekleyen Kovalevskaya, teoremi ikiden fazla bağımsız değişkenli, birinci mertebenin üstünde türevlenmiş denklemlere ve denklem sistemlerine genelleştirmeyi başarmıştır. Bir başka çalışmasında da Abel integralle-rinin daha sade eliptik integraller yardımıyla yazılmasını sağlayan yeni yöntemler tanıtarak integral kuramının gelişimine değerli bir katkıda bulunmuştur.
Kendisine Bordin Ödülü’nü kazandıran ve ödülün her zamanki parasal değerinin yaklaşık iki katma yükseltilmesiyle önemi vurgulanan çalışmasında, kendisinden önce pek çok matematikçinin ilgilendiği katı cisimlerin bir nokta çevresinde dönmesi problemini ilk kez simetrik olmayan cisimlere genelleştirerek probleme son biçimini veren Kovalevskaya, Satürn’ ün halkalarına ilişkin araştırmasında da halka biçimindeki sıvı cisimlerin, bir dış kuvvetin geçici etkisiyle başlayan devinimlerinin doğasım incelemiş ve sonraları bu devinimin kararsızlığının gösterilmesiyle sonuçlanacak olan çalışmaları başlatmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi