DESTUTT DE TRACY, Antoine-Louis Claude (1754-1836) Fransız filozof ve siyaset adamı. Bilginin kaynağının duyumlar olduğu görüşünü savunmuş, bir “ideoloji” kavramı geliştirmiştir.
20 Temmuz 1754’te Paris’te doğdu, 10 Mart 1836’da orada öldü. 15. yy’da Fransa’ya yerleşmiş, İskoç kökenli soylu bir ailedendir. Strasbourg’da öğrenim gördüğü sırada Kant felsefesine ilgi duydu. Ancak aile geleneğine uyarak, 22 yaşında asker oldu. 1778’de Penhievre Dükü’ne bağlı alayda yüzbaşılığa getirildi. Fransız Devrimi’nin ilk yılında, Bourbonnais’den soyluların temsilcisi olarak Genel Meclis’e girdi. Kurucu Meclis’in dağılması üzerine, arkadaşı Cabanis ve ailesiyle birlikte Auteuil’e yerleşip, matematik, doğabilimleri ve kımyaile ilgili çalışmalara başladı. Dostu Lafayette’in ordusuna mareşal rütbesiyle katıldı. Terör Dönemı’nde bir yıl Carmes’da hapsedildi. Bu süre içinde kimi filozofları inceledi ve kendi dizgesini oluşturmaya çalıştı. Direktuvar Dönemi’nde önce Fransız Enstitüsü’nün Ahlak ve Siyaset Bilimleri Bölümü’ne, sonra 1799’da da Halk Eğitimi Konse-yi’ne üye oldu. “18.Brumaıre”den sonra senatör oldu ve Napoleon Bonaparte’m düşürülmesi için oy kullandı. 180S’de, Cabanis’nin ardından, Fransız Akademisi’ne seçildi. Restorasyon Dönemi’nde kendisine XVIII. Louis tarafından “Kont” sanı verildi.
Destutt de Tracy’nin duyumculuğu Locke ve Condillac’tan etkilenmiştir. Bilginin kaynağı sorunu nedeniyle, duyumların fizyolojisiyle de ilgilenmiş; düşünme eylemini sınır sisteminin bir işlevi olarak tanımlamıştır. Ona göre, bilinçli davranışın dört ana alanım oluşturan algı, bellek,yargı ve istenç,duyumların değişik biçimleridir. Duyumlar dış ve iç olmak üzere ikiye ayrılır. Dışduyumlar, dış nesnelerin yüzeydeki sinir uçlarına yaptığı etkiyle oluşur. İçduyum-lar ise, beş duyu organına bağlı olmavan sinirlerle algılanan duyumlardır, izlenimler algılamaların sonucudur. Bu izlenimler, beynin özel işlevlerinin etken olduğu bir tür içduyum yoluyla, belleği oluşturur. Yargı, algılar arasındaki ilişkiyi saptama; istenç ise, istek duyma ve yönetme yetisidir. Destutt de Tracy’ ye göre, dış dünyanın bilinmesi için, istence dayalı devinim ve nesnenin direnci gereklidir. Direnci olmayan bir nesne bilinemez. Devinmeyen ya da devinimlerini algılamadan gerçekleştiren bir varlık, dış dünya ile ilgili bilgi edinemez.
Destutt de Tracy, metafiziğin ‘gerine, “düşüncelerin bılmıi” olarak tanımladığı “ideoloji” kavramını ilk kez ortaya atmış ve çalışmalarını bu konuda yoğunlaştırmıştır. Ona göre ideoloji, dilbilgisi, mantık, eğitim, siyaset ve ahlak konularını içerir ve şu özellikleri taşır: 1) Deneyime dayalı bir kuramsal yapısı vardır; 2) Toplumsal ve siyasal örgütlenme alanında genel bir program içerir; 3) Bu programın gerçekleşebilmesi için bir savaşım başlatabilir; 4) Bağımlı ve inançlı izleyiciler gerektirir; 5) Geniş bir kitleyi etkilemeyi amaçlamakla birlikte, özellikle aydın kesime önderlik işlevi yükler.
Destutt de Tracy, Fransa’nın usa ve bilime dayalı bir toplum olması için öteki “ideolog”larla birlikte, bir ulusal eğitim girişimi başlattı. Direktuvar Dönemi’nde Cumhuriyet’in resmi siyaseti olarak benimsenen tutum, kişi özgürlüğünün korunması ve geliştirilmesi için, liberal bir devlet programı öngörüyordu. Napoleon Bonaparte, başta ideologları destekledi ve Destutt de Tracy’ye “ideologların başı” sanını verdi. Ancak, sonradan, dinsel ve siyasal yetkeye karşı tutumlarından ürktü.Düşmanlığını, onları askeri başarısızlıkların nedeni göstermeye kadar vardırdı.
Destutt de Tracy, çalışmalarıyla, Comte, S.Mili, Taine, Ribot gibi düşünürleri etkilemiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Elementi d’ideologie, 1801, (“İdeolojinin Öğeleri”); La grammaire, 1803, (“Dilbilgisi”); La logıque, 1805, (“Mantık”); Commentaire sur TEsprit des Loıs de Montesquieu, 1811, (“Montesquieu’nün “Kanunların Özü” Yapıtı Üzerine Yorum”); Traite de la volonte et de ses effects, 1805, (“İstenç ve Etkileri Üstüne”); Traite d’economie politique, 1822, (“Ekonomi Politik Üstüne”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
• KAYNAKLAR: O. Köhler, Die Logik des Destutt de Tracy, 1928; F.Picavet, Les ideoloqqa.es, 1891.
• BAKINIZ: COMTE, CONDILLAC, LOCKE, MILL, MONTESQUIEU, NAPOLEON I, STENDHAL, TAINE.