DIESEL, Rudolf (1858-1913) Alman, mühendis ve mucit. Kendi adıyla anılan, sıkıştırılmış havayla ateşlemeli ve içten yanmalı motoru gerçekleştirmiştir.
18 Mart 1858’de Paris’te doğdu. 29/30 Eylül 1913 gecesi Ingiltere’nin Harvvich limanına gitmekte olan bir gemiden Manş Denizi’ne düşerek kayboldu. Göçmen bir Alman ailesinin oğlu olmaktan kaynaklanan tüm güçlüklere karşın ilköğrenimini Paris’te başarılı bir öğrenci olarak tamamlayan Diesel, 1870’te Fransa ile Prusya arasında savaş başlayınca ailesiyle birlikte Ingiltere’ye gönderildi, bir süre sonra da bir akrabasmınçağrısma uyarak anayurdu olan Almanya’ ya gitti. Augsburg’da lise diplomasını aldıktan sonra Münih’teki Technische Hochschuie’ye girdi ve mekanik soğutmanın öncüsü Cari von Linde’nin en gözde öğrencisi olmayı başardı. Yükseköğrenimini tamamladıktan ve İsviçre’de iki yıl makine mühendisi olarak çalıştıktan sonra 1880’de, Linde’nin soğutma makineleri üreten kuruluşunda görev alarak Paris’e gitti. O yıllarda, amonyağın genleşmesi temeline dayanan bir motor geliştirmek için uzun araştırmalara girdiyse de çabalarından bir sonuç alamadı. 1890’da Linde’nin isteği üzerine, kuruluşun Almanya’daki fabrikasında görev almak üzere Berlin’e döndü ve basınç altında ısınan havayla ateşlenecek bir motor yapımına ilişkin tasarılarını geliştirmeye başladı. 1892’de patentini aldığı bu motorun çalışma ilkelerini 18.93’te yayımladığı “Theorie und Konstruktion eines rationellen Wârmemotor” (“Rasyonel Bir Isı Motorunun Kuramı ve Yapımı”) adlı makalesinde açıklayan Diesel, Augsburg’daki Maschinenfabrik ve Essen’deki Krupp gibi iki büyük kuruluşla anlaşarak, yapım çalışmaları için gerekli parasal kaynak sorununu çözdü. Aynı yıl başlayan yapım çalışmaları 1897’de başarıyla sonuçlandı. Bu arada, başlangıçta yakıt olarak düşünülen kömür tozu, uygulamada ortaya çıkan güçlükler nedeniyle yerini ağır petrol yağlarına bırakmıştı, ilk örneği 1898’de Münih’te sergilenen ve büyük ilgi toplayan Diesel motorunun üretimine ilk kez ABD’ de başlandı. Bu ilk girişimin başarıyla sonuçlanmasından yüreklenerek, patent gelirleriyle 1899’da Augsburg’da bir fabrika kuran Diesel, sağlık sorunları, işletmecilik ve yatırım yanılgılarıyla tüm servetini yitirdiği gibi fabrikasını da kapatmak zorunda kaldı. Ardından sık sık ABD gezilerine çıkarak konferanslar düzenleyen ve zamanının büyük bir bölümünü sanat etkinliklerine ayıran Diesel, parlak bir geleceği olan buluşundan servet yapmayı başaramamışsa da uluslararası bir ün kazanmıştı. Bugün adı yalnız geliştirdiği motorla birlikte anılsa da gerçekte, sanat ve bilimin çeşitli dallarında yetkinleşmiş, çok yönlü bir kişiliği vardı. Özellikle Paris’te bulunduğu dönemde sosyal bilimlere duyduğu vakın ilgiyi hiç yitirmemiş, toplum ve iktisat üzerine görüşlerini iki ciltlik Solidarismus adlı yapıtında toplamıştır.
Diesel motoru temelde, içten yanmalı motorların ilk örneği olan Otto motoruna benzer. Bu ilk örneğin benzinle, Diesel motorunun ise ağır petrol yağlarıyla çalışması dışında, aralarındaki temel fark i ateşleme sistemindedir. Otto motorunda, silindirdeki benzin-hava karışımım ateşlemek için elektrik kıvılcımından yararlanılmasına karşın, Diesel motorunda ateşleme düzeni sıkıştırılmış havanın ısınması temeline dayanır. Silindirdeki hav, başlangıç hacminin yaklaşık on dörtte birine inecek kadar sıkıştırıldığmda, havanın sıcaklığı kömür tozunu ya da ağır petrol yağlarını tutuşturabilecek düzeye ulaşır. O anda silindire gönderilen yakıtın yanmasıyla çıkan gazlar genleşir, genleşme basıncıyla piston geriye itilir ve ısı enerjisinin mekanik işe dönüşümü sağlanır.
İki ya da dört zamanlı Diesel motorlarında, silindire yakıt göndermek için değişik iki yöntem kullanılabilir. Havalı püskürtme yönteminde, yakıt silindire basınçlı havayla birlikte püskürtülür. Havasız ya da katı püskürtme denilen ikinci yöntemde ise, ince bir püskürtme memesi (enjektör) yardımıyla silindire yüksek basınçlı yakıt pompalanır. Bu iki yöntem de, kullanım alanının olanak ve gereksinimlerine göre dört ayrı seçenek sunan dört değişik Diesel motorunun üretimine olanak vermiştir. Örneğin, düşük devirli motorlar ya dört zamanlı ve hava püskürtmeli ya da iki zamanlı ve katı püskürtmeli, yüksek devirli motorlar ise genellikle dört zamanlı ve katı püskürtmeli tipte üretilir.
Diesel motoru, benzinli motora oranla daha büyük, ağır ve düşük devirli olmasına karşın, yakıtının ucuzluğu ve bakım kolaylığı nedeniyle geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Birçok alanda buharlı motoru yerini almış, gemi ve trenlerde, fabrikalarda, pompalama tesislerinde ve elektrik üreteçlerinde en çok kullanılan motor türü olmuştur. Tüketilen birim ısı başına iş verimi açısından öbür motor türlerinin tümünden üstün olan Diesel motorlarının, ağır karayolu taşıtlarının yanı sıra binek taşıtlarında da kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.
• YAPITLAR (başlıca): Solidarismus, 2 cilt, 1903, (“Dayanışma”).
• KAYNAKLAR: E.Diesel, Diesel: Der Mensch, Das Werk, Das Schicksal, 1937; W.R.Nitske ve C.M.Wilson, Rudolf Diesel: Pioneer of the Age of Power, 1965.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi