EVANS, Arthur John (1851-1941) İngiliz, arkeolog. Girit’te yaptığı kazılarda Knossos Saray t’m ortaya çıkartmıştır.
8 Temmuz 1851’de İngiltere’de Hertfordshire yakınında Nash Mills’de doğdu, 11 Temmuz 1941’de Oxford yakınlarında öldü. Babası Sir John Evans da döneminin ünlü arkeologlarındandı. Evans, Harrow, Oxford ve Göttingen üniversitelerinde eğitim gördü. Oxford’da Brasenos College’da, öğretim üyesi olarak çalıştı. 1884’te Oxford’da Ashmolean Müzesi müdürü oldu, bu görevini 1908’e değin sürdürdü. Daha sonra Oxford Üniversitesi’nde tarihöncesi profesörü olarak çalıştı.
1901’de Royal Society üyeliğine seçildi, 1911’de Sir unvanını aldı. 1914-1919 arasında Society of Antiquities kurumunun başkanlığını yaptı.
Girit kökenli antik para ve yazılı taş mühürlerle ilgilendiği için 1894’te Girit’e gitti. 1895’te Girit resim yazısıyla ilgili yayınlar yaptı. Yunan Yarımadasındaki Miken uygarlığının Girit’den kaynaklandığı görüşünü ortaya attı. 1899’da Girit’te Knossos Sarayı’nın içinde bulunduğu Kandiye bölgesinde bir araziyi satın aldı ve 1900’de kazılara başladı.
1935’e değin süren Knossos kazılarında Evans, yalnızca tarihöncesi döneme ait bir sarayı değil, o güne değin bilinmeyen bir ilk Bronz Çağı uygarlığını ortaya çıkardı. Bu uygarlığa efsanevi Girit kralı Minos’un adım verdi. Buluntuları erken, orta ve geç olarak üç döneme ayırdı ve İÖ 3000-1200 arasına tarihledi. Tarihlendirmeleri ve bu tarihlemeye kaynaklık eden karşılaştırmaları (analoji) 1960’lara değin kesinliğini korudu. Ancak, daha sonraki araştırmalarla yeni gelişmelerle Evans’m tarihlendirmesi değiştirildi. Evans’ın bulguları ve öbür arkeologların çalışmaları Minos kültürünün Yunan Yarımadasındaki Miken uygarlığının biçimsel temellerini oluşturduğunu göstermiştir. Evans, Minos uygarlığının Mısır ve Avrupa ile ilişkisini de belirlemiştir.
Yaklaşık 20.000 metrekarelik bir alanı kaplayan Knossos Sarayı yüzlerce odadan oluşmuş, yer yer iki, üç, hatta dört katlı bir yapıdır, labirent adı verilen karmaşık bir plan şeması vardır. Sarayda lağım, havalandırma bacaları, çöp kuyuları, banyo odaları gibi bölümler de bulunmaktadır. İÖ 1600’lerde en görkemli dönemini yaşayan sarayın duvarları sanat değeri yüksek fresklerle bezenmiştir. Gelişkin ve zengin saray yapısına karşın sur, kale gibi savunma yapılarının bulunmamış olması, o dönemde Knossos ve çevre egemenliğinin kuvvetli bir donanmayla güvenceye alınmasıyla açıklanmaktadır. Kral Minos’a ilişkin eski Yunan söylenceleri de bunu doğrular biçimdedir.
Knossos’da bulunan 3000’den fazla kil tablet Linear A ve Linear B olarak tanımlanan iki tür resim yazısı içermektedir. Evans, bunları karşılaştırma yöntemiyle çözümlemeye çalışmış, ancak başarılı olamamıştır. Linear B yazısı 1953’te Michael Ventris tarafından okunmuş, arkaik Yunanca ile yazılmış olduğu anlaşılmıştır. Ancak A yazısı bugüne değin çözülememiştir. B yazısı tabletlerin içeriği, saraydaki köleler, giysiler, kumaşlar, silahlar, tahıl ve zeytinyağı stoklarına ilişkin envanter listeleridir.
• YAPITLAR (başlıca): Cretan Pictographs, 1895, (“Girit Resim Yazısı”); Praephoenician Script, 1895, (“Fenike Öncesi Yazı”); Scripta Minoa I, 1909, (“Minos Yazısı”); The Palace of Minos, 4 cilt, 1921-1935, (“Minos Sarayı”); The Earlier Religion of Greece in the Light of Cretan Discoveries, 1931, (“Girit’teki Bulguların Işığında Erken Yunan Dini”).
• KAYNAKLAR: J.Evans, Time and Change, 1943; J.L. Myres, “Sir Arthur Evans 1851-1941”, British Academy Proceedings, 27, 1941.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi