FOURIER, Charles (1772-1837) Fransız,düşünür.FransızÜtopik Sosyalizmi’nin Saint-Simon’dan sonra gelen en büyük temsilcisidir.
François Marie Charles Fourier, 7 Nisan 1772’de Besançon’da doğdu. 10 Ekim 1837’de Paris’te öldü. Zengin bir kumaş tüccarının oğludur. Lise öğrenimini doğduğu kentteki Cizvit Okulu’nda tamamladı. 19 yaşında, ailesinin isteği üzerine Lyon’a yerleşti ve ticaretle uğraşmaya başladı. î 793’te iflas ederek tüm servetini yitirdi. Aynı yıl jirondenler’in (Girondins) Lyon’da düzenlediği bir ayaklanmaya katıldı, Tutuk-landıysa da hapisten kaçarak ölümden kurtuldu. İ794’te askere yazıldı, ancak hastalığı nedeniyle 1796’da ordudan ayrıldı. Bu tarihten sonra Paris’e yerleşen Fourier, bir süre değişik ticari işletmelerde satıcılık ve kâtiplik gibi işler yaptı. 18Q3’te ış yaşamından uzaklaştı ve yaşamının geri kalan bölümünde, toplumsal, iktisadi ve felsefi öğretisini yaymak ve düşüncelerini yaşama geçirmek için çalıştı. Çok sayı da kitabın yanı sıra,l 832-1834 arasında Le Phalanstere ou la Reforme Industrielle, 1836’da da Le Pbalange adlı dergileri yayımladı.
Fcurier’nin düşünceleri, 18.yy felsefi düşüncesinin, Tanrı’ya ermişliği amaç edinen, sihir ve büyüyle karışmış gizemci bir akımı olan Teosofizm’den ve.J.J. Rousseau’nun doğal iyımserciiiğinden etkilenmiştir. Bireyciliğe ve rekabete dayanan toplum yapışma karşı olan Fourier’ye göre, insan gerçekte iyidir, insanlık, yabanıllık, barbarlık ve ataerkillik dönemlerinden oluşan, acılarla dolu bir yolu geçerek, uygarlık dönemine ulaşmıştır. Bu dönemde ulaşılan sınai gelişkinlik düzeyi doğal uyumun gerçekleşmesini olanaklı kılmaktadır. Ovsa toplumsal ve iktisadi yapıya, örgütsüzlük, akıl dişilik ve kaba kuvvet egemendir. Uygarlık, çözemediği ve sürekli olarak yeniden yarattığı çelişkiler içinde bir kısır döngü içinde ilerlemekte ve ulaşmak istediğinin tam karşıtına, yoksulluğa, asalaklığa yol açmaktadır.
Tutkular öğretisi
Fourier, uygarlık döneminde yaşanan bu sorunların nedenini, kurallarına göre yaşanması gereken bir “toplumsal yasa”nm şimdiye değin bulunamamış olmasında görür. İktisatçıların ve felsefecilerin bu yasayı bulmak yerine, çağın düzeni kimin çıkarmaysa ona hizmet ettiklerine, düzenin yaşaması için kuramlar yarattıklarına dikkat çektikten sonra, kendi geliştirdiği “tutkular öğretisi”nin soruna kesin bir çözüm getirdiğini savunur. Bu öğretiye göre insan on iki tutkusunun etkisindedır. Bunlardan beşi duyulara ilişkindir; dördü grup tutkusudur(arkadaşlık, aşk, aile sevgisi ve hırs); üçü de dağıtıcı tutkulardır (planlama, değiştirme, birleştirme). Bu tutkuların özgürce gelişmesi sağlanırsa, tek bir üstün tutkuda (sevgi) birleşiiir. Bu aynı zamanda mutlak uyum durumu olan, kişisel yarar gözetmeksizin başkasına yararlı olma tutkusudur.
Falanjlar
Fourier bu görüşleri doğrultusunda yaklaşık 400 aileden oluşan falanj (pbalange) adını verdiği ortak üretim ve tüketim birimlerinden oluşan bir toplumsal sistemin yaratılmasını savunmuştur. Geleceğin uyumlu toplumunun temel birimleri olan falanjların kendine yetecek kadar toprağı olacaktır. Falanj üyeleri temel olarak tarımla uğraşacaklar, ancak toprak işçiliğinin yanı sıra bahçıvanlık, bahçecilik, balıkçılık gibi çekici ve zevkli işler de yapacaklardır. Üyeler falanster (phalanstere) adlı büyük ortak binalarda yaşayacaklar, ortak bir mutfakta pişirilen yemeği ortak sofralarda yiyeceklerdir. Falanjın her üyesi, dilediği işte çalışabilecektir. Birbirine yakın türden işlerle uğraşan gruplar kaçınılmaz olarak kendi ödevlerini komşularından daha iyi yapma isteği ile dolacak, bu ise yarışma tutkusunu tatmin edecektir. Gün boyunca bir gruptan diğerine geçişin serbest olması ise değişiklik tutkusunu tatmin edecektir. Böylelikle, tutkuların doğal işleyişi sonucunda falanjda emek üretkenliği son derece yükselecek, en yoksul üye bile maddi gereksinimlerini, uygarlık döneminin bir kapitalistinden daha iyi karşılama olanağına sahip olacaktır.
Bölüşüm ilişkileri
Fourier, önerdiği toplumsal sistemde, özel mülkiyetin ve mirasın ortadan kalkması gerektiğini düşünmez. Falanja emekleri, sermayeleri ya da yetenekleriyle katılan üyeler, ortak kazançlarının belli bir bölümünü zorunlu gereksinimleri için ayırdıktan sonra kalan miktarın 5/ 12’sini emeğe, 4/2’sini sermayeye 3/12’sini ise yeteneğe göre bölüşeceklerdir.
Böylesi bir düzende siyasal örgütlenme hemen hemen gereksizdir.Falanjda ortak işlerin yönetimi için, hiçbir karar ve kural çıkarmayan, buyruk vermeyen, üyelerinin deneyleri ile bilimin verileri temelinde öğütlerde bulunan bir meclis (aeropague) yeterlidir. Bu sisteme geçişte, şiddet yollarına ve devrime gerek olmadığını düşünen Fourier’ye göre, geçiş, oluşturdukları örnekle tüm insanlığı etkileyecek yetkin falanj örgütlerinin barışçıl propogandaları ile sağlanacaktır.
Etkileri
1815’lere değin görüşlerine yandaş bulamayan Etkileri Fourier, 1830’lardan başlayarak çok sayıda yandaş kazandı. 1830’lu ve 1840’lı yıllarda Fransa ve ABD’de Fourier’nin görüşlerini yaşama geçirmeye yönelik bazı falanj kurma girişimleri oldu. Ancak 1940’ta Boston yakınlarında kurulan Brook Farm ile 1843’te Ne w jersey’de kurulan Phalange du Nord kısa süre içinde dağıldılar. Fourier’nin en ünlü izleyicisi olan V.Considerant’m 1852’de Texas’ta kurduğu falanj da çok geçmeden yıkıldı. Fourier’nin felsefi görüşleri bir yandan gerçeküstücülük akımının kurucusu A.Breputkularton’un düşüncelerinde derin izler bırakırken, diğer yandan Rus düşünür N.G. Çernişevski’nin Nasıl Yapmalı adı romanında yansımasını buldu.
Kapitalizmin insan doğası üzerindeki etkilerini maddeci bir yorumla eleştiren, insanlığın tarihini diyalektik yöntemle inceleyen Fourier’nin sosyalist düşünce tarihi içinde önemli bir yeri vardır. Tüm ütopyacı görüşlerinin yanı sıra, belli bir toplumda kadına tanınan özgürlüğün, o toplumda genel oiarak tanınan özgürlüğün doğal ölçüsü olduğu yolundaki görüşü; tekelleşme, yoğunlaşma, iktisadi bunalımlar gibi kapitalizme özgü bir dizi gelişme eğilimine dikkat çekişi; kafa işçiliği ile kol işçiliği; kent ile köy arasındaki ayrılıkların ortadan kaldırılmasına ilişkin tasarıları ile sosyalist düşüncenin gelişmesine önemli katkılar yapmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Theorie des quatre mouvements et des destines generales, 1808, (“Dört Hareket ve Genel Yazgılar Kuramı”); Le nouveau monde industriel et societaire, 1829, (“Yeni Sınai ve Toplumsal Dünya”); Theorie de l’ünite üniverselle, 1841, (“Evrensel Birlik Kuramı”); La fausse Industrie, 1835-1836, (“Yanlış Sanayi”).
• KAYNAKLAR: A. Breton, Ode â Fourier, 1961; J. Dautry, La notion de travail ehez Saint-Simon et Fourier 1958; C. Gide, Selections from the Work of Fourier, 1958; E. Poisson, Fourier, 1932.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi