FRANKLAND, Edward (1825-1899) Ingiliz, kimyacı. Metal içeren organik bileşikler üstüne çalışmaları ve elementlerin birleşme değeri kavramıyla tanınır.
18 Ocak 1825’te Lancaster yakınlarındaki Churchtosvn’da doğdu, 9 Ağustos 1829’da Norveç’in Golaa kasabasında öldü. Lise eğitiminden sonra bir eczacının yanında çırak olarak çalışırken kimyaya ilgi duyan Frankland, yeteneğini gören iki hekimin aracılığıyla Londra’da, L. Playfair’in laboratuvarmda iş buldu. Burada tanıştığı kimyacı Kolbe’nin yardımıyla 1848-1849 arası Marburg Üniversitesi’nde Bunsen ile çalışma olanağı buldu ve doktorasını aldı. Bir yıl kadar Giessen’de Liebig ile de çalışan Frankland, 1850’de İngiltere’ye dönerek 1851-1857 arası Manc-hester’deki Owens College’da kimya profesörlüğü yaptı. 1857’de Londra’ya giderek, önce St.Bartholo-mew’s Hospital’da, 1863’te de Faraday’in yerine Royal Institution’da görev aldı. 1865’te atandığı Royal School of Mines’da 1885’te emekli oluncaya değin kimya profesörlüğü yaptı. 1853’te Royal Socie-ty üyeliğine seçilen Frankland’a 1897’de “Sir” unvanı verildi.
Çalışmalarında fiziksel kimyanın yöntemlerini organik kimyayla birleştiren Frankland, yeni bileşiklerin sentezinde organik köklerin rolünü ve birleşme kurallarım incelerken kimyaya iki konuda değerli katkıda bulundu. Kökler üstüne araştırmaları sırasında, metal içeren organik madde sentezlerine ağırlık vererek, o güne değin büyük ölçüde karbon, hidrojen, oksijen, azot, kükürt, fosfor gibi elementlerden oluşan organik bileşik türlerinin başta çinko, kalay, cıva olmak üzere metal elemetlerin de katılmasıyla zenginleştirilmesine olanak sağladı. “Organometal’Terın kimyası diye adlandırılan bu alan bugün de önemli bir araştırma konusudur.
Frankland kökler üstüne yaptığı araştırmalara dayanarak birleşme değeri kavramım geliştirdi. Deneylerinde de gözlediği gibi, azot ve fosfor başka elementlerin ya üç va da beş atomuyla birleşerek yeni bileşikler oluşturuyordu. Öte yandan organik köklerin birleşmesinde, metal dahil içerdikleri tüm elementlerin rolü oluyordu. Örneğin kalay en az iki oksit oluşturabilirken, kalay dietilinin yalnız bir oksidi vardı. Buna karşılık çinko metalin davranışı çinkonunkinden farklı değildi. Bütün bu gözlemlerden yola çıkan Frankland, 1852’de bir elementin atomlarının belirli bir birleşme “yeteneği” ya da “gücü” olduğunu ileri sürdü. Elementlerin birleşme değerini vurgulayan bu kavram, başta Kekule olmak üzere birçok araştırmacının katkısıyla geliştirilen kimyasal yapı kuramının temelini oluşturur.
Frankland kimya alanında, temel bilgilerle uygulamayı başarılı bir şekilde birleştirebilen bir bilim adamı olarak tanınır. Su kirliliği konusundaki çalışmalarıyla da, giderek önem kazanan bu alanın öncülerinden olmuştur. Bunsen’den öğrendiği ve büyük bir başarıyla kimyaya uyguladığı tayf ölçüm yöntemini, 1869’da Lockyer ile Güneş tayfım ölçmekte kullanmış, bu çalışmasıyla helyumun keşfedilmesine öncülük etmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): I. Inorganic Chemistry, 1870, (“I. İnorganik Kimya”); II. Orgatıic Chemistry, 1872, (“II. Organik Kimya”); Püre, Applied , and Physical Chemistry, 1877, (“Temel, Uygulamalı ve Fiziksel Kimya”).
• KAYNAKLAR: M.N. West ve S.J. Colenso (der.), Sketches From the Life of Edmard Frankland, 1901.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi