DUJARDIN, Felix (1801-1860) Fransız protozooloji bilgini. Bir hücrelilerin sınıflandırılmasına ilişkin çalışmalarıyla tanınır.
5 Nisan 1801’de Tours’da doğdu, 8 Nisan 1860’ta Rennes’de öldü. Önceleri kimyaya ilgi duyan Dujar-din, Ecole Polytechnique’e giremeyince Paris’te François Gerard atölyesinde resim öğrenimine başladı. Ancak, bilime olan ilgisi azalmadığından bu konudaki eğitimini de okul dışında sürdürdü. Geçimini sağlayabilmek için resim çalışmalarını bırakıp Sedan’da hidrolik mühendisliği, sonra Tours’da kütüphanecilik yaptığı dönemlerde jeoloji bilgilerini geliştirdi. Geometri ve kimya dersleri vermeye başladığı 1826 yılından sonra da botanik, optik ve kristal bilim alanında çalıştı. 1833’te zooloji konusunda uzmanlaşmaya karar verdi. 1834’te mikroskobik deniz hayvanlarına ilişkin, bilim dünyasında derin yankılar uyandıran incelemesini gerçekleştirdi ve 1839’da Toulouse Fen Fakültesi’nde jeoloji ve mineraloji, ertesi yıl Rennes’de yeni kurulan Fen Fakültesi’nin zooloji ve botanik profesörlüğüne getirildi. Birlikte yürüttüğü dekanlık görevini de 1842’ye değin sürdürdü.
Dujardin, binlerce çeşidi bulunan mikroskobik canlılardan foraminiferler üzerinde 1834’te yaptığı incelemeler ve vardığı sonuçlarla, bilim dünyasında bu canlıların sınıflandırılmasına ilişkin bir tartışmayı başlattı. Önceki sınıflandırmalara göre, yumuşakçalar gibi “kafadan ayaklılar” (Cepbalopoda) familyasından sayılan foraminiferlerin çok odacıklı kabuğunun yalnızca bir dış yapı olduğuna ve iç yapısının yumu-şakçalarm iç yapısına hiç benzemediğine inanan Dujardin bu kabuğu eritmeyi başarınca, belirli bir yapısı olmayan yarı sıvı bir iç maddeyle karşılaştı. Canlı foraminiferleri gözlerken de, iç maddenin yalancı ayaklar biçiminde kabuğun gözeneklerinden dışarıya uzanabildiğini saptayınca, amiplerin devinimine benzer bir devinimin söz konusu olduğunu anladı. Foraminiferlerin ve foraminiferlerle aynı özellikleri taşıyan canlıların daha önce.yapılan sınıflamalara uymadığım, ayrı bir familya oluşturduğunu ileri sürerek bu familyaya “kök ayakklılar” (Rbizopoda) adını verdi. Foraminiferlerin iç maddesine ilişkin düşüncelerini geliştiren Dujardin, bu maddenin yapısındaki küre biçimi boşlukların birer mide olmadığı, zaman zaman belirip kaybolduğu kanısına vardı. Ehrenberg’in, bütün canlıların gelişmiş canlılardakine benzer organlara sahip olduğunu savunan ve dönemin, en yetkili doğabilimcilerinden Cuvier’nin de onayını alan ünlü “çok midelilik” kuramını çürüten bu sonuçlar, Dujardin ile Ehrenberg arasında bilimsel bir tartışmaya neden oldu. Dujardin’in görüşünü paylaşanlar, bütün canlılarda ortak yaşam . maddesini bulan bilim adamı olarak onun anılması gerektiğini, bu maddeye Dujardin’in önerdiği “sarcode” terimi yerine sonradan “protoplazma” adının verilmesiyle Dujardin’e haksızlık edildiğini ileri sürdüler.
• YAPITLAR (başlıca): “Recherches sur les organismes inferieurs”, Annales des Sciences naturelles (zoologie), ,1835, (“Gelişmemiş Yapılı Organizmalar Üstüne Araştırmalar”); Histoire naturelle des Zappbytes, 1841, (“Zoofitlerin Doğa Tarihi”)■,Histoire naturelles des belminthesou vers intestinaux, 1845, (“Solucanların ya da Bağırsak Kurtlarının Doğa Tarihi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi