FANON, Frantz (1925-1961) Martinique’li siyaset kuramcısı. Sömürgecilik ve ırkçılık konularındaki görüşleri ve Afrika’da toplumsal sınıflara ilişkin özgün çözümlemeleriyle tanınmıştır.
Ömer Frantz Fanon, Fransa’nın Martinique Adası’ndaki Fort-de-France kentinde doğdu, 6 Aralık 1961’de ABD’nin Maryland Eyaleti’nin Bethesda kentinde öldü. Martinique’te başladığı ortaöğrenimini Fransa’da tamamladı. II.Dünya Savaşı’nda Fransız ordusunda gönüllü olarak askerlik yaptı. 1945-1950 arasında Lyon Universitesi’nde tıp öğrenimi gördü ve psikiyatri dalında uzmanlaştı. 1953’te Fransız hükümeti tarafından, o sırada Fransız sömürgesi olan Cezayir’deki Blida Devlet Hastanesi’nin psikiyatri bölümü başkanlığına atandı. Kısa bir süre sonra, Cezayir’deki Fransız sömürge yönetimine karşı verilen ulusal kurtuluş mücadelesine katılarak Ulusal Kurtuluş Cephesine (FLN) üye oldu. 1956’da hekimlik görevinden ayrılarak Tunus’a giden Fanon, burada FLN’nin yayın organı el-Mücahid’in yayın yönetmenliğini yapmaya başladı. 1960’ta Cezayir Geçici Hükümeti (GPRA) tarafından Gana büyükelçiliğine ve Kongo özel temsilciliğine getirildi. Bu sırada lösemiye yakalandı. 1961’de tedavi görmekte olduğu ABD’de öldü.
Birçok kişinin çağdaş dünyanın temel sorununu ırk çatışması olarak gördüğüne dikkat çeken Fanon, bu çatışmanın kaynağında tüm diğer çatışmalarda olduğu gibi baskının bulunduğunu savunmuştur. Fanon’a göre ırkçılık kapitalizmin ve sömürgeciliğin baskısını gizleyen bir maskedir. Sömürge halklarının sömürgeciliğin yarattığı zihinsel çarpıklıklardan ve alçaltıcı etkilerden kurtularak yenilenmelerinin tek yolu, şiddete dayalı bir devrimi gerçekleştirmeleridir.
Fanon’un görüşlerinin odak noktasında, Afrika’ daki sömürgelerde gerçekleşecek devrimlerde toplumsal sınıfların rollerine ilişkin çözümlemeler yer alır. Sömürgeci güçlerin uyguladıkları şiddete karşı sömürge halklarının da şiddet uygulaması gerektiğinden hareket eden Fanon, farklı toplumsal sınıfların devrim mücadelesi içindeki konumlarını, bu sınıfların şiddet uygulamadaki kararlılıklarına bakarak belirlemiştir. Buna göre, sömürgelerdeki tek devrimci sınıf köylülerdir. Şiddete dayalı bir baskı altında tutulan ve yitirecek hiçbir şeyi olmayan köylüler, devrimci mücadelenin temel gücü ve önderidir. Ayrıcalıklı bir kesim olan işçi sınıfı, siyasi bilinci gelişmiş olmakla birlikte, silahlı mücadeleye atılmakta çekimser kaldığından devrime önderlik edemez. Aydınlar da benzer konumdadır. Sömürgecilerle aynı çıkarları paylaşan yerel kapitalistler ise bütünüyle karşı devrimci bir sınıf oluşturur.
Fanon, sömürgecilerle uzlaşma eğiliminde olan, köylülüğü ihmal ve inkâr eden kent orta sınıfları tarafından yönlendirilen milliyetçi hareketlerin sömürge halklarının kurtuluşunu sağlayamayacağını savunmuştur. Ona göre, insanlığın kurtuluşu tüm sömürge halklarının sömürgecilere karşı gerçekleştirecekleri dünya devrimi yle sağlanabilir.
Fanon’un Afrika’da sınıflar, ırkçılık, sömürgecilik konularındaki sosyolojik ve siyasi çözümlemeleri, Afrikalı ve Avrupalı aydınlar arasında büyük ilgi uyandırmış ve çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Ölümünden sonra İtalya’da bir Frantz Fanon Merkezi kurulmuş, çalışmaları üzerine seminerler düzenlenmiş, yazılarını incelemek üzere araştırma grupları oluşturulmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Peau noire, masques blancs, 1952, (“Kara Deri, Beyaz Maskeler”); L’an V de la revolutıon afriquaine, 1959, (“Afrika Devriminin Beşinci Yılı”); Les damnes de la terre, 1961, (“Dünyanın Lanetlileri”); Pour la revolutıon africaine: Ecrits politiques, 1964, (“Afrika Devrimi için Siyasi Yazılar”).
• KAYNAKLAR: D.Caute, Fanon, 1969; P.Geismar, Fanon, 1971; R.H.Isaacs, “Portrait of a Revolutionary”, Commentary 40, (1), 1965; N.Nghe, “Fanon et les problemes de l’independence”, La pensee, (107), 1963; N.Nghe, “A propos des theses de Fanon”, Action, (8-9), 1965; K.Nkrumah, Class Struggle in Africa, 1970; J.Wod-dis, Nem Theones of Revolution, 1972.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi