EULER-CHELPIN, Hans von (1873-1964) Alman asıllı İsveçli organik kimyacı. Mayalanma ve enzimlerle ilgili çalışmalarıyla Nobel Kimya Ödülü’nü kazanmıştır.
Ünlü Alman matematikçi Leonhard Euler’in soyundan gelen Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin 15 Şubat 1873’te Augsburg’da doğdu, 7 Kasım 1964’te Stockholm’de öldü. 1891-1893 arası Münih Resim Akademisi’nde öğrenciyken renk kuramıyla ilgilenip bilimsel konulara yönelince, Berlin Üniversitesi’ne girerek fizik ve kimya eğitimi gördü. 1895’te mezun olduktan sonra bir süre W. Nernst ile Göttingen’de çalıştı ve 1897’de İsveç’e giderek Stockholm’de Arrhenius’un asistanı oldu. 1898’de Stockholm Üniversitesi’nde “Privatdozent” unvanını kazandı. 1906’da da Stockholm Üniversitesi’nde genel ve organik kimya profesörü oldu. 1902’de İsveç uyruğuna geçmesine karşın, I. Dünya Savaşı’nda Alman ordusunda görev aldı. 1916’da cephane ve alkol üretimini hızlandırmak amacıyla askeri görevle bir yıl için Türkiye’ye gönderildi. 1929’da Stockholm Üniversitesi’ne bağlı Biyokimya ve Vitamin Enstitüsü başkanlığına getirilen Euler-Chelpin mayalanma ile ilgili çalışmalarıyla 1929 Nobel Kimya Odülü’nü Arthur Harden ile paylaştı. 1941 yılında emekli olmasına karşın yaşamının sonuna değin araştırmalarını sürdürdü.
Önceleri inorganik kimyaya ilgi duyan Euler-Chelpin, daha sonra biyokimyaya, özellikle de mayalanma olayı ve bu kimyasal olayda katalizör işlevi gören enzimlere yöneldi. Mayalanma konusunda temel araştırmaları yapan Buchner hücr’esiz maya suyunun şekeri fermentleştirdiğini bulmuştu. Harden ve Young’m ültrafiltreden geçirilen maya suyunun iki fraksiyona ayrıldığına ve tek başlarına etkisiz olan bu fraksiyonların karıştırıldıklarında şekeri yeniden fer-mentleştirebildiklerine ilişkin gözlemleri Euler-Chel-pin’in çıkış noktası oldu. 1923’te kozimaz adı verilen düşük molekül ağırlıklı fraksiyonu incelemeye başlayan Euler-Chelpin, araştırma arkadaşlarıyla birlikte kozimazın mayalanmadaki rolünü açıkladı ve kimyasal özelliklerini araştırdı. Bitkilerde ve hayvansal dokularda yaygın olarak bulunan kozimazın kolaylıkla mayadan elde edilebileceğini buldu. Bir süre sonrada kozimazın difosfopiridin nükleotit (DPN) yapısında olduğunu gösterdi.
Enzimler, A ve Bj vitaminleriyle nikotinamit üzerine çalışmalar yapan Euler-Chelpin, kanser konusuyla da ilgilenerek nükleik asitlerin tümör oluşumundaki rolünü incelemiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Chemie der Hefe und der alkoholischen Gdrung, 1915, (“Mayalar ve Âlkolleşme Kimyası”); Chemie der Enzyme, 2 cilt, 1920-1927, (“Enzimlerin Kimyası”); Biochemie der Tumoren, 1942, (“Tümörlerin Biyokimyası”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi