FİSKE, John (1842-1901) ABD’li felsefeci ve tarihçi. Evrimci tarih anlayışına dinsel bir boyut kazandırmaya çalışmıştır.
30 Mart 1842’de Hartford’da doğdu, 4 Temmuz 1901’de East Gloucester’de öldü. Asıl adı olan Ed-mund Fisk Green’i 1860’ta değiştirdi. 1865’te Har-vard Hukuk Okulu’ndan mezun oldu. Bir süre Boston’da avukatlık yaptı. 1869’da Harvard Üniversitesi’nde pozitif felsefe ve tarih dallarında okutman oldu. 1873-1874 yıllarında Avrupa’yı dolaşan Fiske, Darwin ve Spencer gibi evrimci kuramları savunan düşünürlerle tanıştı. 1881’de Saint-Louis Üniversitesi’nde ders vermeye başladı.
Fiske’nin 1874’te yayımlanan Outlines of Cosmic Philosophy (“Evrensel Felsefenin Anahatları”) adlı ünlü yapıtı onun evrimci tarih anlayışını yansıtmaktadır. Büyük ölçüde Spencer’ın görüşlerinden etkilenen Fiske’ye göre toplumların gelişmesi doğadaki gelişmelere benzer bir nitelik göstermektedir. Toplumsal evrim kaçınılmazdır ve rastlantısal olmayıp belirli yasalara bağlıdır. Öte yandan Fiske evrimci tarih anlayışına dinsel bir boyut katarak bilimle din arasında bir köprü kurmaya çalışmıştır. Ona göre tüm bilgi, olgular arasındaki düzenlilikleri ortaya çıkarması ve sınıflandırması anlamında görecelidir. Olguların ve insan deneyimlerinin ardında bilinmez, tanrısal bir güç yatmaktadır. Bu tanrısal gücün incelenmesi dinin alanına girmektedir. Tanrısal gücün kendini ifade ettiği olgular arasındaki keşfedilebilir düzenlilikler ise bilim adamı açısından doğa yasalarını oluşturmaktadır. Spencer’dan farklı olarak, evrimci felsefe anlayışı içinde dinsel boyutu ön plana çıkarmış, olgular dünyasının ardında bir tanrısal tinin olduğu görüşünü savunmuştur. Yine Spencer’dan farklı olarak, evrimin kaçınılmazlığının köktenci bir toplumsal ve dinsel dönüşümü engellediğini öne sürmüştür.
Fiske’nin evrimci görüşleri onun ABD tarihine ilişkin çalışmalarına da yansımıştır. 1888’de yayımlanan Critical Period of American History, 1783-1789 (“Amerikan Tarihinin Kritik Dönemi, 1783-1789”) adlı yapıtında Amerikan bağımsızlık savaşının bitmesiyle yeni anayasanın kabul edilmesi arasındaki dönemi inceleyen Fiske, gerek bu yapıtında gerek ABD üzerine yaptığı daha sonraki çalışmalarında Anglo-Sakson siyasal federalizminin özgür, demokratik bir cumhuriyetin kurulması yolundaki tarihsel evrimin en üst aşamasını temsil ettiği görüşünü savunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Outlines of Cosmic Philosophy, 4 cilt, 1874, (“Evrensel Felsefenin Anahatları”); Danvinism and Otber Essays, 1879, (“Danvinizm ve Diğer Denemeler”); Critical Period of American History, 1783-1789, 1888, (“Amerikan Tarihinin Kritik Dönemi, 1783-1789”); The American Revolution, 2 cilt, 1891, (“Amerikan Devrimi”) A Century of Science, 1899, (“Bir Bilim Yüzyılı”); The Missisipi Valley in the Civil W ar, 1900, (“İç Savaşta Missisipi Vadisi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi