FIRTH, John Rupert (1890-1960) İngiliz, dilbilimci. Anlambilim (semantik) ve sesbilim (fonoloji) alanlarında yaptığı çalışmalarla dilbilimin İngiltere’de gelişmesinde büyük katkısı olmuştur.
17 Haziran 1890’da Yorkshire’da doğdu, 1960’ta öldü. Leeds Üniversitesi’nde tarih öğrenimi gördü. I.Dünya Savaşı çıkıncaya değin Leeds Universitesi’nde tarih dersleri verdi. Savaş sırasında Ingiliz ordusuna katılarak Afrika, Afganistan, Hindistan ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde bulundu. Savaşın bitiminden hemen sonra, 1920-1928 arasında Lahor’daki Puncap Universitesi’nde Ingiliz dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1928’de İngiltere’ye döndü ve Londra Üniver-sitesi’ne bağlı University College’m Sesbilgisi Bölümü’nde Profesör Daniel Jones’un kürsüsünde öğretim görevine başladı. University College’da 1938’e değin kaldı, ancak bu süre boyunca çeşitli başka üniversitelerde de ders verdi. London School of Economics’de dil sosyolojisi dersleri verirken ünlü antropolog Bronislaw Malinowski ile tanıştı ve ondan çok etkilendi. 1937’de Leverhulme bursu ile on beş aylığına yeniden Hindistan’a gitti; burada Gujarati ve Telegu dilleri üstüne araştırmalar yaptı. 1938’de İngiltere’ye döndüğünde, daha önce yarı zamanlı olarak çalıştığı SOAS’ın (School of Oriental and African Studies -Doğu ve Afrika Bilimleri Okulu) Sesbilgisi ve Dilbilim Bölümü’ne geçti.
1941 yılının sonunda Japonya II.Dünya Savaşı’ na katılınca Firth’ün bölümü de üniversitenin öbür bölümleri gibi Japonca öğretmek için dil kursları düzenlemeye başladı. Firth yanına aldığı genç yardımcılarla birlikte Japonca’nın belirli bir amaca yönelik öğretilmesinde uygulanacak yöntemlerin geliştirilmesine çalıştı. Daha sonra çoğu üniversitede kalan bu asistanlarla birlikte Londra Okulu olarak adlandırılan bir grup oluşturdu.
1944’te Londra Üniversitesi’nde Ingiltere’nin ilk genel dilbilim kürsüsü kurulunca, Firth buraya geçti ve 1956’da emekli oluncaya değin burada çalıştı. 1946’da, II. Dünya Savaşı sırasında açılan dil kurslarındaki çalışmalarından ötürü Büyük Britanya İmparatorluk Nişanı ile onurlandırıldı. 1947’de İskenderiye Üniversitesi’nde konuk profesör olarak üç ay kaldı. 1948’de ise Michigan Üniversitesi’nde Amerikan Dilbilim Kurumu’nun yaz okulunda öğretmenlik etti.
Firth, İngiltere’de dilbilimin bir bilimsel çalışma ve araştırma alanı olarak kabul edilmesinde büyük rol oynamıştır. Dilbilimde kendi yolunu çizmiş, yeni kuramların dışında kalmıştır. Dilbilim ve edebiyatı iki ayrı inceleme alanı olarak saymasına karşın, edebi çözümlemelerde dilbilim yöntemlerini uygulamış, Shakespeare’in bir oyununun dilbilimsel incelemesini yapmaya çalışmıştır. Hindistan’da bulunduğu sırada Panini ve Hint dilbilim geleneğini yakından tanıma olanağını bulan Firth, bu gelenekten oldukça etkilenmiştir. Dilbilimin Saussure ya da Yenidilbilgiciler’den (Junggrammatiker) çok daha eskilere, klasik ve Orta Çağ’lara ve Rönesans’a dayandığım ileri sürmüştür.
Dilbilimin gelişmesinde Firth’ün başlıca katkısı anlambilim ve sesbilim alanlarındadır. Anlamı incelemenin dilbilim kapsamına girmediğini ileri süren Amerikan Dilbilim Okulu’nun ünlü temsilcilerinden Bloomfield’den farklı olarak, anlam açıklamalarının dilbilimin temel amacı olduğuna inanmıştır. Firth’e göre anlam, bir dil biriminin girdiği ilişkiler ya da işlevler ağının toplamıdır. Malinotvski’nin “durum bağlamı” ( context of situation) kavramından yararlanarak bu bağlamı daha genel düzeyde, dili konuşan insanlar arasındaki toplumsal ilişkileri de içeren, sözsel olmayan bir ilişkiler alanı olarak tanımlamıştır. Firth’ün sesbilimde geliştirdiği yaklaşım ise “bürün-sel” (prosodic) sesbilim olarak bilinir. Firth kendine özgü düşüncelerini çoğu kez açık olmayan bir dille yazmıştır. Bu nedenle, İngiltere’de dilbilim çalışmalarının gelişmesindeki büyük katkısına karşın çok az sayıda izleyicisi olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Speech, 1930, (“Konuşma”); Tongues of Men, 1937, (“Konuşulan Diller”); Papers in Linguistics, 1934-1951, 1957, (“Dilbilim Yazıları 1934-1951”); Selected Papers of J.R.Firth 1952-1959, F.R.Pal-mer (der.), 1968, (“J.R.Firth’in Seçme Yazıları 1952-1959”).
• KAYNAKLAR: T.F.Mitchell, Principles of Firthian Linguistics, 1975; G.Sampson, Schools of Linquistics, 1980.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi