FRAUNHOFER, Joseph von (1787-1826) Alman fizikçi ve optik araç yapımcısı. Renksemez mercekleri geliştirmiş,
Güneş tayfında kendi adıyla tanınan çizgileri keşfetmiştir.
6 Mart 1787’de Straubing’de doğdu, 7 Haziran 1826’da Münih’te öldü. Fakir bir camcının on birinci ve sonuncu çocuğu olan Fraunhofer, 12 yaşında yetim kalınca Münih’te bir optik cam yapımcısının vanmda çırak olarak çalışmaya başladı. 1801’de çalıştığı bina çökünce, enkazdan kurtulan tek kişi olarak Bavyera seçici prensinin sağladığı 18 duka aitını optik alanında çalışabilmek için gerekli kitap ve araçlara harcadı. Bir yandan fizik ve matematik öğrenmeye çalışan bir yandan da kendi kurduğu işi sürdüren Fraunhofer, girişimi başarısızlığa uğrayınca 1804’ten sonra yeniden optik araçlar üreten firmalarda çalışmaya başladı. S8Q6’da girdiği, Joseph von Utzschneider’sn (1763-1840) Benediktbeuern’deki Mekanik-Optik Şirketi’nde usta, 1811’den sonra da ortak olarak çalışmalarım sürdürdü. 1819’da şirketin Münih’e taşınmasıyla bu kente yerleşen Fraunhofer, 1819’da Bavyera Bilimler Akademisi’ne üve seçildi, 1825’te de bu kurumun müzesinin yöneticiliğine getirildi.
Çalışmalarını teleskop ve mikroskoplarda kullanılan mercekler üzerine yoğunlaştıran Fraunhofer, özellikle renksemez merceklerin üretiminde kusurları gidermek amacıyla bilimsel çalışmalara ağırlık verdi. Merceklerini değerlendirebilmek ve birbirleriyie karşılaştırabilmek için kırınım indislerini ölçmek amacıyla geliştirdiği bir yöntem daha sonra değişik alanlarda çok önemli keşiflere yol açmıştır. Fraunhofer, 1814’te merceklerin kırınım indisini ölçebilmek için yaptığı çalışmalarda bir prizmadan geçen Güneş ışığının tayfında karanlık çizgilerin varlığını saptadı. Daha önce Wollaston’un gözlediği, ancak yedi tanesini görebildiği bu çizgileri ayrıntılı bir şekilde inceleyen Fraunhofer, tayfın belirli bölümlerinde 574 çizgi saptadı. Bugün kendi adıyla anılan bu çizgileri, konumlarına göre A’dan K’ye kadar harflerle belirttiği sınıflara ayırdı. Güneş’in, Ay ve gezegenlerden yansıyan ışınlarında da aynı tür çizgilere rastlayan Fraunhofer, yıldızları incelediğinde, tayf çizgilerinin dizilişinin farklı olduğu da gözledi.
Işık kuramıyla ilgilenen Fraunhofer bu alanda kendi geliştirdiği araçlarla deneyler yaptı. Tayf incelemelerini, ince bir tabaka altınla kaplı cam üstüne elmasla çizilmiş, birbirlerine koşut çok ince ve sık çizgilerle (santimetreye 1000’den fazla çizgi) elde ettiği kırınım ağıyla da sürdürerek, değişik renkteki ışıkların dalga uzunluklarını belirledi.
Fraunhofer tayf incelemeleri sırasında, Güneş tayfındaki bazı çizgilerin, alev tayflarındaki çizgilere benzediğini görmüş, ayrıca Güneş ve yıldızların tayfları arasında farklılıklar olduğunu da bulmuştu. Ne var ki, değişik ışık kaynaklarının tayflarında gözlenen farklılıkların kimya, fizik ve astronomi için değerli bir analiz yönteminin (spektroskop!) temelini oluşturduğu ancak bir yarım yüzyıl sonra Bunsen ve Kirchlıoff’ un çalışmalarıyla anlaşılmıştır. Fraunhofer ise, tayf konusundaki çalışmaları, optikle ilgili diğer buluşlarına dayanarak ürettiği yüksek nitelikli mercekler ve geliştirdiği bir heliyometre ile astronomi çalışmalarına önemli bir katkıda bulunmuş, 19. yy’da Dorpat ve Berlin’deki gözlemevlerinin başarısında Fraunhofer’ın geliştirdiği mercek ve gözlem araçlarının önemli bir rolü olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca); Joseph von Fraunhofer’s gesammelte Schriftcn, 1888, (“Joseph von Fraunhofer’in Derlenmiş Yazıları”), (der. E.C.J. Lommel).
• KAYNAKLAR: G.D. Roth, joseph von Fraunhofer, 1976.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi