DÜRRENMATT, Friedrich (1921-1990) İsviçreli tiyatro yazarı. Yapıtlarıyla Brecht’den sonra Alman dilinde yazan en önemli çağdaş yazar olmuştur.
5 Ocak 1921’de Bern yakınlarında Konolfingen’de doğdu, 14 Aralık 1990’da Neuchatel’de öldü., Babası bir Protestan rahibi, büyükbabası Ulrich Dürrenmatt ise özellikle taşlamalarıyla tanınan bir yazardı. Dürrenmatt liseyi Bern’de bitirdi. Bern ve Zürih üniversitelerinde felsefe, Alman edebiyatı ve doğa bilimleri okudu. Amacı ressam olmaktı. Bir süre, Zürih’te çıkan Weltwoche adlı gazetede desinatör ve grafikçi olarak çalıştı. Aynı zamanda da tiyatro eleştirileri, kabare metinleri ve radyo oyunları yazdı. 1947’de tiyatro oyuncusu Lotti Geissler ile evlendi. 1952’de Neuchatel’e yerleşti bu tarihten itibaren serbest yazar olarak orada yaşadı.
Dürrenmatt’ın yazar olarak dünya ölçüsünde ün kazanması 1950’lerde yazdığı komedileriyle olmuştur. Daha önce yazdığı iki tiyatro yapıtı ve Die Stadt (“Kent”) adı altında topladığı öyküleri ise üslup açısından bunlardan değişiktir ve fazla önemli değildir. İlk oyunlarının konuları Incil’den kaynaklanır. 1949’da Basel’de sahnelenen Romulus der Grosse (Büyük Romulus) adlı komedisinde Dürrenmatt gerek konu, gerekse kullandığı dil ve sahne tekniği açısından büyük bir aşama yapmış, yaşadığı çağın güncel sorunlarına yönelmiştir.
Dürrenmatt’ın tiyatro yapıtlarının dışında beş tane de romanı vardır. Bunlardan Der Richter und sein Henker (Yargıç ve Celladı), Der Verdacht (Şüphe) ve D as Versprechen (Yemin) suç ve suçluluk sorununu işleyen polis romanlarıdır. Hem öykü hem de radyo oyunu biçiminde iki kez yazdığı Die Panne (Hüküm Gecesi) adlı yapıtında da gene aynı konuyu ele alır. Grieche sucht Griechin (Yunanlı Bir Kız Aranıyor) ise Dürrenmatt’ın “düzyazıyla yazılmış bir komedi” olarak nitelediği bir romandır. Bunlar dışında ona çeşitli ödüller kazandırmış sekiz tane de radyo oyunu bulunmaktadır.
Dürrenmatt’m, Almanca yazında Brecht’den sonra gelen en önemli çağdaş tiyatro yazarı olarak anılmasına yol açan özellikle Der Besuch der alten Dame (Yaşlı Bayanın Ziyareti) ve Die Physiker (Fizikçiler) adlı komedileri olmuştur. Yaşlı Bayanın Ziyaretinde, tüketime dayalı refah toplumlarında paranın değer yargıları üstündeki olumsuz etkisi eleştirilir, ayrıca gene suçlu-yargıç sorunsalı ele alınarak bu kavramların görece ve değişken oluşu işlenir. Fizikçiler’de ise ana konu, Brecht’in Galilei’nin Yaşamı ve çağdaş Alman yazarı Kipphardt’ın Oppenhei-mer oyunlarında olduğu gibi, bilim adamının taşıdığı sorumluluk ve bilimin kötü amaçlarla kullanılabileceğidir. Dürrenmatt’a göre günümüzde suç tek tek insanları aşmaktadır, suçun gerçek sahibi belli değildir. Bugünün insanları kendilerini suçun içinde bulurlar. Onların bu durumunu ise Dürrenmatt ancak gülmecenin yansıtabileceğini savunur. Bu, insanların içinde bulundukları trajik durumu da vurgulayan bir gülmecedir.
Dürrenmatt, sanat ve tiyatro anlayışını Theater-probleme (“Tiyatro Sorunları”) adı altında topladığı kuramsal yazılarında açıklar. Ona göre, çağımızın tiyatrosunun görevi somut olanı canlandırmaktır, bunu ancak gülmece yapabileceğinden, günümüz için geçerli tek tiyatro biçimi komedi olabilir. Dürrenmatt, Aristophanes’in esprili buluşlara dayanan gülmece anlayışını ve AvusturyalI komedi yazarı Nestroy’ un komedilerini örnek alır. Yapıtlarım paradokslar üstüne kurar. Bu karşıtlıklardan doğan gülmece öğesini giderek grotesk’e (kaba komedi) dönüşecek biçimde abartır. İnsanların düşünceleriyle davranışları arasındaki uçurumu göstererek, seyirciyi güldürürken düşündürmek, dünyayı eleştirebilmesini sağlamak ister. Grotesk öğelere dayanan oyunlarıyla Uyumsuzluk tiyatrosunun bir başka boyutunu oluşturur. Epik tiyatronun öğelerinden çok yararlanmış olmasına karşın, bu görüşüyle Brecht’den ayrılır. Onun gibi, sahnede dünyanın değişebilirliğini göstererek seyircinin de değişmesinin sağlanabileceğine inanmaz. Çünkü ona göre yaşanılan dünya anlamsızdır, düzenini yitirmiştir, insanlar da bu dünyayı biçimlendirme, değiştirme yeteneğinden yoksundur. Tek yapabilecekleri bu dünyaya katlanmaktır.
• YAPITLAR (başlıca): Roman: Der Richter und sein Henker, 1952, (Yargıç ve Celladı); Der Verdacht, 1953, (Şüphe); Grieche sucht Griechin, 1955, (Yunanlı Bir Kız Aranıyor); Das Versprechen, 1958, (Yemin), Oyun: Es steht geschrieben, 1947, (“Kutsa! Kitap Der ki”); Romulus der Grosse, 1949, (Büyük Romulus); Die Ebe des Herrn Mississippi, 1952, (Bay Mississippi’nin Evliliği); Ein Engel kommt nach Babylon, 1953, (Babil’e Bir Melek İniyor); Herkules und der Stall des Augias, 1954, (“Herkül ve Augias’ın Ahırı”); Der Besuch der alten Dame, 1956, (İhtiyar Bayan’m Ziyareti); Frank V., 1960, (Beşinci Frank); Die Physiker, 1962, (Fizikçiler); Der Meteor, 1966, (“Göktaşı”). Radyo oyunu: Um des Esels Schatten, 1951, (“Eşeğin Gölgesi Davası”); Die Panne, 1956, (Hüküm Gecesi); Des Unternehmen der Wega, 1958, (“Wega Harekâtı”); Stranitzky und der Nationalheld, 1959, (“Stranitzky ve Ulusal Kahraman”); Der Doppel-gaenger, 1960. Kuramsal Yazılar:77)theaterprobleme>Î955, (“Tiyatro Sorunları”).
• KAYNAKLAR: A.Arnold, Friedrich Dürrenmatt, 1969; G.Aytaç, Çağdaş Alman Edebiyatı Tarihi, 1983; H.Baen-ziger, Frisch und Dürrenmatt, 1960; E.Brock-Sulzer, Friedrich Dürrenmatt, 1964; R.Grimm, Der unbequeme Dürrenmatt, 1963; U.Jenny, “Dürrenmatt”, Friedrichs Dramatiker des VZelttheaters, 1965; H.Mayer, Dürrenmatt und Frisch, 1965.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi