Biyoetik Nedir, Biyoetik Felsefe, Tanımı, Kısaca, Hakkında Bilgi

Biyoetik, biyoloji, tıp, genetik, ve diğer biyomedikal bilimlerle ilgili etik sorunların incelendiği bir disiplindir. İnsan sağlığı, tıbbi uygulamalar, biyoteknoloji, genetik araştırmalar gibi alanlarda ortaya çıkan etik sorunlar üzerine düşünülür ve çözüm önerileri geliştirilir.

Biyoetik, modern tıbbi teknolojilerin ve bilimsel ilerlemelerin hızlı bir şekilde geliştiği bir dönemde, bu gelişmelerin insan yaşamına, sağlığına ve doğal dünyaya etkilerini değerlendirmek için önemlidir. Özellikle insan sağlığı ve yaşamıyla ilgili konular, tıbbi müdahalelerin etik boyutları, genetik manipülasyonlar, biyoteknolojik uygulamalar, organ nakli, yaşam sonu bakımı gibi konular biyoetik alanının odak noktaları arasındadır.

Biyoetik, insan hakları, adalet, iyilik, mahremiyet gibi evrensel değerler ve ilkeler doğrultusunda etik sorunları inceleyerek, toplumun ve bireylerin karşı karşıya kaldığı zorlu kararlar hakkında yönlendirme yapar. Bu bağlamda, biyoetik, sağlık hizmetleri politikalarının ve yasalarının oluşturulmasında da önemli bir rol oynar.

Etimoloji

"Biyoetik" terimi, Yunanca "bios" (hayat) ve "ethos" (etik, ahlaki karakter) kelimelerinin birleşiminden oluşur. "Bioethics" terimi ilk olarak 1926'da biyolog Fritz Jahr tarafından Almanca'da "Bioethik" olarak kullanılmıştır. Ancak, terimin modern anlamı ve yaygın kullanımı, 1970'lerde ABD'de ortaya çıkmıştır.

Terim, 1971'de Amerikalı biyokimyager ve etikçi Van Rensselaer Potter tarafından "Bioethics: Bridge to the Future" adlı kitabında popüler hale gelmiştir. Potter, bu terimi, insanların çevresiyle etik ilişkilerini inceleyen bir disiplin olarak tanımlamıştır. Daha sonra, biyoetik terimi, tıbbi etik, sağlık hizmetleri etiği, bilim ve teknoloji etiği gibi konuları kapsayan geniş bir disiplini ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır.

Bu terim, yaşam bilimlerinin ve tıbbın etik boyutlarıyla ilgilenen bir alanı ifade etmektedir. Biyoetik, modern tıbbi ve biyolojik gelişmelerin insan yaşamına ve doğal dünyaya etkilerini değerlendirirken, insan hakları, adalet, iyilik, mahremiyet gibi evrensel değerler ve ilkeleri temel alır.

Amaç ve Kapsamı

Biyoetik alanına, yaşam sınırları konusundaki tartışmalardan (örneğin, kürtaj, ötenazi), ikametgahdan, kıt sağlık kaynakları (örn., Organ bağışı, sağlık rationing) sağdan sağa tahsis olmak üzere insan soruşturmasının geniş bir bölümünü ele almıştır. Dini veya kültürel nedenlerden ötürü tıbbi tedaviyi reddetmek. Biyoetikçiler çoğu zaman disiplinin kesin limitleri üzerinde kendi aralarında anlaşmazlar, alanın kendisini biyoloji ve tıbbın yer aldığı tüm soruların ahlaki değerlendirmesi ile mi yoksa yalnızca bu soruların bir alt kümesiyle mi alakalıp tartışmadığını tartışıyorlar. Bazı biyoetikçiler, etik değerlendirmeyi sadece tıbbi tedavilerin veya teknolojik yeniliklerin ahlakına ve insanların tıbbi tedavisinin zamanlamasına daraltabilir. Diğerleri, korkuyu hissettiren organizmalara yardımcı olabilecek veya zarar verebilecek tüm eylemlerin ahlakını içerecek şekilde etik değerlendirme kapsamını genişletecektir.

Biyoetik kapsamı, klonlama, gen terapisi, yaşam boyu uzatma, insan genetik mühendisliği, uzayda astroetics ve yaşam gibi biyoteknoloji ile değişebilir ve değişen DNA, XNA ve proteinler vasıtasıyla temel biyolojinin manipüle edilmesi. Bu gelişmeler gelecekteki gelişimi etkileyecek ve yaşamın temel biyolojik süreçleri ve yapılarıyla değer verdiği ve çoğalmasını isteyen biyotik etikler gibi yaşamı özünde telaffuz eden yeni ilkeler gerektirebilir.

Biyoetik Prensipler

Modern biyoetikçiler tarafından ele alınan ilk alanlardan biri, insan deneyi idi. Biyomedikal ve Davranışsal Araştırma İnsanının Korunması Ulusal Komisyonu başlangıçta, insan konularını içeren biyomedikal ve davranışsal araştırmaların yürütülmesinin altında yatan temel etik ilkeleri belirlemek amacıyla 1974 yılında kurulmuştur. Bununla birlikte, Belmont Raporunda (1979) – özerklik, fayda ve adalet – açıklanan temel ilkeler biyoetikçilerin çok çeşitli konularda düşünceyi etkilemiştir. Diğerleri, hayati olmayanlık, insanlık onuru ve yaşam kutsallığını temel değerlerin bu listesine eklemiştir.

Biyoetikte önemli bir diğer ilke, tartışmaya ve sunuma değer verilmesi’dir. Tam olarak bu gibi hedefleri savunmak için Amerika Birleşik Devletleri çapında üniversitelerde çok sayıda tartışmaya dayalı biyoetik grupları vardır. Örnekler, Ohio Devlet Biyoetik Kurumu ve Cornell Biyoetik Topluluğu’dur. Bu organizasyonların profesyonel düzeyde sürümleri de mevcuttur.

Çoğu biyoetikçi, özellikle de tıp bilimleri uzmanları, özerkliğe en yüksek önceliği vermektedir. Her hastanın inançları doğrultusunda hangi eylem biçimini en çok hangi eylem biçiminde belirleyeceğine inanıyorlar. Başka bir deyişle, hastanın daima kendi tedavisini seçme özgürlüğü olmalıdır.

Biyoetik Tıp etiği

Tıp etiği, ahlakın ve tıbba uygulanan kararların incelenmesidir. Dört ana ahlaki taahhüt, özerklik, fayda, gayri maddi olma ve adalete saygıdır. Bu dört ilkenin kullanılması ve hekimlerin spesifik endişelerinden ne düşündükleri düşüncesi, hekimlerin ahlaki kararlar vermesine yardımcı olabilir. Bilimsel bir disiplin olarak tıp etiği pratik uygulamasını klinik ortamda ve tarih, felsefe, teoloji ve sosyoloji üzerine çalışmayı kapsar.

Tıp etiği, uygulanan bir meslek ahlakı olarak dar görüşlü olma eğiliminde iken biyoetik, bilim felsefesine ve biyoteknoloji konularına değen daha geniş bir uygulamaya sahiptir. İki alan çoğunlukla çakışmaktadır ve bu ayrım profesyonellerden çok bir stil meselesidir konsensüs. Tıp etiği hemşirelik etiği gibi diğer sağlık etik ilkeleri ile birçok ilke paylaşmaktadır. Bir biyoetikçi, sağlık ve araştırma topluluğuna, yaşam ve ölüm hakkındaki anlayışımızda yer alan ahlaki sorunları incelemeye, tıpta ve bilimdeki etik ikilemleri çözmeye yardımcı olur. Bunun örnekleri, tıpta eşitlik, kültürel uygulamaların ve tıbbi bakımın kesişimi ve biyoterörizm konularıyla ilgilidir.

Biyoetik Perspektifler ve metodoloji

Biyoetikçiler çok çeşitli geçmişlerden gelirler ve çeşitli disiplinler üzerinde eğitim alıyorlar. Rice Üniversitesi’nden H. Tristram Engelhardt, Pirinç Üniversitesi’nden Baruch Brody, Princeton Üniversitesi’nden Peter Singer, Hastings Merkezi’nden Daniel Callahan ve Harvard Üniversitesi’nden Daniel Brock gibi felsefede eğitim alan kişiler, tıp eğitimi almış klinisyen etik uzmanları Chicago Üniversitesi’nden Mark Siegler ve Cornell Üniversitesi’nden Joseph Fins gibi avukatlar, Albert Einstein Tıp Fakültesi’nden Nancy Dubler veya federal İnsan Araştırma Koruma Bürosu’ndan Jerry Menikoff, Francis Fukuyama gibi siyaset bilimciler, James dahil din araştırmaları uzmanları Childress, George Washington Üniversitesi’nden Amitai Etzioni ve Lisa Sowle Cahill ve Stanley Hauer gibi teologlar gibi kamusal entelektüeller. Bir zamanlar resmen eğitilmiş filozofların egemen olduğu alan giderek disiplinlerarası hale geldi, bazı eleştirmenler ise analitik felsefenin yöntemlerinin alanın gelişimi üzerinde olumsuz bir etkisi olduğunu iddia ediyorlardı. Alanın önde gelen dergileri Tıp ve Felsefe Dergisi, Hastings Merkezi Raporu, Amerikan Biyoteknoloji Dergisi, Tıbbi Etik Dergisi ve Sağlık Etiklerinin Cambridge Üç Aylıkları’dır. Biyoetik, Alfred North Whitehead tarafından geliştirilen süreç felsefesinden de yararlandı.

Birçok dini cemaatin biyoetik konularla ilgili kendi tarihlerini incelemeleri vardır ve bu konularda kendi inançları çerçevesinde nasıl başa çıkılacağına ilişkin kurallar ve kılavuzlar geliştirmiştir. Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman inançların her biri bu konularda önemli miktarda edebiyat geliştirmiştir. Birçok Batı dışı kültür durumunda, dinin felsefeyle katı bir ayrımı mevcut değildir. Birçok Asya kültüründe, örneğin biyoetik konularla ilgili canlı bir tartışma var. Budist biyoetik, genel olarak, rasyonalist, pragmatik bir yaklaşıma götüren doğalcı bir bakış açısı ile karakterizedir. Budist biyoetikçiler arasında Damien Keown var. Hindistan’da Vandana Shiva, Hindu geleneğinden konuşan lider bir biyoetikçidir. Afrika’da ve kısmen de Latin Amerika’da yapılan biyoetik tartışmalarında, az gelişmişlik ve jeopolitik güç ilişkileri bağlamında pratik açıdan önemi üzerinde duruluyor. Masahiro Morioka, Japonya’da biyoetikçilik hareketinin ilk kez engelliler aktivistleri ve feministler tarafından başlatıldığını iddia ediyor 1970’lerin başında akademik biyoetik 1980’lerin ortasında başladı. Bu dönemde hem akademi hem de gazetecilikte beyin ölümü ve engellilik üzerine benzersiz felsefi tartışmalar çıktı.

Biyoetik Eleştiri

Biyoetik çalışmaları, eleştirileri de beraberinde getirdi. Örneğin, Paul Farmer, biyoetikçinin, dikkatini, endüstrileşmiş ülkelerdeki hastalar için “çok fazla bakım” dan kaynaklanan sorunlara odakladığı ve yoksullar için çok az bakımın etik sorununa az ya da çok dikkat verme eğiliminde olduğunu belirtti. Üretici, normalde sanayileşmiş ülkelerdeki hastanelerde, ahlaki açıdan zor klinik durumlarda, “terbiyesizlik etiği” olarak davranmanın biyoetik özelliğini karakterize eder. İkiyüzet ahlakını ve klinik biyoetiğini önemsiz saymaz; Bunun yerine biyoetiğin dengeli olması ve fakirlerin ağırlığını koyması gerektiğini savunuyor.

Buna ek olarak, biyoetics, özellikle ırk açısından, düşünce çeşitliliği eksikliği nedeniyle kınanmıştır. Alan, kamuoyu, politika yapma ve tıbbi karar alanlarını içerecek şekilde geliştiğinde bile, ırk, özellikle de bu yapıda bulunan kültürel değerler ve biyoetik literatür arasındaki kesişme konusunda çok az veya hiç akademik yazı yazılmamıştır. John Hoberman, 2016 yılında yapılan bir eleştiride, biyoetikçilerin söylemlerini sosyolojik ve tarihsel açıdan ilgili uygulamaları içerecek şekilde genişletmeye geleneksel olarak direndiğini belirtiyor. Bunun merkezi biyoetik akademideki beyaz hegemonik yapıların hakimiyetini ortaya koyan ve mevcut yanlılıkları pekiştirme eğiliminde olan beyaz normatiflik kavramıdır.