Buharlı gemi, buhar gücü ile pervaneleri veya kürek çarkını çalıştıran deniz ve akarsu taşıtı. Özellikle askerî amaçlarla kullanılan daha küçük buharlı gemilere ise istimbot denir.
Hareket enerjisini su buharı gücünden alan buharlı gemi terimi, önceleri göllerde ve nehirlerde, özellikle de nehirlerde çalışan daha küçük tekneleri ifade etmek için kullanıldı. Sonraları buharın kullanılması daha güvenilir hale geldiğinde, buhar gücü okyanusta giden gemilerde uygulanmaya başlandı.
Kelime kökeni Türkçeye Fransızca vapeur (buhar) sözcüğünden geçen \”vapur\” kavramı ise günümüzde Fransızca sözcüğün yalancı eşdeğeri hâline gelmiştir; zira modern Türkçede vapur sözcüğü akaryakıt ile çalışan ve kısa mesafe seferi yapan tüm yolcu ve araba gemilerini tanımlamakta kullanılır. İstimbot ise İngilizce steamboat (buharlı gemi) sözcüğünden Türkçeye geçmiştir.
Tarihçe
Bir tekneye buharla güç verme çabaları, Fransız mucidi Denis Papin ve İngiliz mucidi Thomas Newcomen tarafından yapıldı. Bu alanda 1729\’da İngiliz fizikçi John Allen tarafından bir buharlı gemi tanımlandı ve patentlendi. 1736\’da Jonathan Hulls İngiltere\’de bir Newcomen motorlu buharlı gemi için bir patent aldı, ancak daha sonra James Watt tarafından geliştirilen buhar motorlarında gerçekleştirebildi. Pennsylvania, Lancaster\’dan William Henry, İngiltere\’ye yaptığı ziyarette Watt\’ın motorunu öğrenerek kendi motorunu yaptı. 1763 yılında bir tekneye koyduysa da tekne battı ve Henry daha gelişmiş bir model yapmasına rağmen başarılı olamasa da, başkalarına da ilham kaynağı oldu.
İlk Buharlı Gemi: Pyroscaphe
İlk buharlı gemi Pyroscaphe, Newcomen buhar motoruyla çalışan bir çarklı buharlıydı; gemi 1783\’te Fransa\’da bir önceki girişimi olan 1776 Palmipède\’in gelişmişi olarak inşa edilmiştir. Pyroscaphe, 15 Temmuz 1783\’te ilk yüzdürülüşünde motoru bozulana kadar Fransa\’da Saône nehrinde on beş dakika boyunca yukarı doğru ilerlemeyi başarmıştır. İlerleyen yıllarda benzer tekneler ABD, Philadelphia\’da ve İskoçya\’nın Dumfries yapılmış, 1788\’de Delaware Nehri boyunca Philadelphia ve New Jersey, Burlington arasında 30 yolcu taşıyan düzenli bir ticaret hizmeti vermeye başlamıştır.
Buharlı gemiler 19. yy başlarından itibaren Avrupa ve ABD\’de yaygın olarak kullanıldı. 19. yüzyılın sonlarında akaryakıt ile çalışan dört zamanlı motorun icat edilmesi ile birlikte buharlı gemilerin kullanımı gitgide azaldı.
Buharlı gemilerin savaşta ilk kullanımı ise 8-9 Mart 1862\’de ABD İç Savaşı sırasında, Monitör ve Merrimack Savaşı ya da Ironclad Savaşı olarak anılan savaşta gemilerin iki gün boyunca savaşa katılmasıyla gerçekleşti.
Osmanlı\’da ilk buharlı gemi
Türk tarihinde ilk buharlı gemi İngiltere\’den satın alınan ve 20 Mayıs 1828\’de İstanbul limanına gelen Swift adlı gemidir. İstanbul\’a ulaşmasından birkaç gün sonra Osmanlı Devleti adına 320 bin kuruşa satın alınan ve Swift olan adı daha sonra \’Buğ Gemisi\’ olarak değiştirilen gemiyle II.Mahmud bu gemiyle zaman zaman Marmara Denizi\’nde geziler yapmıştır.