Sokrates, Antik Yunan'da yaşamış ve Batı felsefesinin en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilen bir filozoftur. MÖ 469-399 yılları arasında Atina'da yaşamış olan Sokrates, yazılı eser bırakmamış, ancak öğrencileri tarafından kaydedilen diyaloglar sayesinde fikirleri günümüze kadar ulaşmıştır. En bilinen öğrencileri Platon ve Ksenofon'dur.
Hayatı
Sokrates, Atina'da doğdu ve hayatının büyük bir kısmını burada geçirdi. Babası heykeltıraş Sophroniscus, annesi ebe Phaenarete idi. Gençliğinde babasının mesleğini sürdürdüğü, ancak daha sonra felsefeye yöneldiği söylenir. Sokrates'in özel bir öğretmeni olup olmadığı tam olarak bilinmemekle birlikte, çeşitli filozoflardan ve sofistlerden etkilenmiş olabilir.
Sokrates, özel yaşamı hakkında çok az bilgi bulunan bir filozoftur. Ksanthippi ile evli olup, üç çocuğu vardır. Platon ve Ksenophon'un çizdiği portreye göre basık burunlu, patlak gözlü, sarkık dudaklı ve göbeklidir. Alçakgönüllü yaşam tarzı ve felsefeye olan derin bağlılığıyla bilinir. Sokrates'in öğrencileri üzerinde büyük bir etkisi olmuştur, özellikle Platon. Öğrencileri, onun gibi yalın ayak yürür ve sadelik içinde yaşarlardı. Aristophanes, bu durumu alaya almak için "Esokraton" terimini kullanmıştır.
Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates'in yaşamındaki en önemli olaylardan biri, MÖ 399 yılında kendisine açılan davadır. Platon'un "Sokrates'in Savunması" adlı eserine göre, Sokrates, şehir tanrılarına inanmamak, yerine başka tanrılar koymak ve gençliği zehirlemekle suçlanmış ve bu suçlamalar sonucunda ölüme mahkum edilmiştir.
Sokrates, yazılı bir eser bırakmamıştır. Onun yaşamı ve düşünceleri hakkında bilgiler, Aristophanes gibi çağdaş yazarlar, Platon ve Ksenophon gibi öğrencileri ve Aristoteles'in dolaylı anlatımları sayesinde günümüze ulaşmıştır. Bu anlatımlar, Sokrates'in diyaloglar yoluyla bir konuyu soru-cevap tarzında incelediği Sokratik diyalog türünü ortaya çıkarmıştır.
Sokrates, Atina toplumunda alışılmadık bir yaşam tarzı sürdürdü. Çoğunlukla kamuya açık yerlerde insanlarla sohbet eder, sorular sorarak onların düşüncelerini sorgulardı. Bu yöntem, "Sokratik Yöntem" olarak bilinir ve diyalektik yöntemin bir formudur. Sokrates'in amacı, insanların bilgi ve erdem hakkındaki yanlış inançlarını açığa çıkarmak ve onları gerçek bilgiye yönlendirmekti.
Felsefesi
Sokrates'in felsefesi, büyük ölçüde ahlak ve bilgi konularına odaklanır. Onun temel düşünceleri şunlardır:
Bilgi ve Erdem: Sokrates, bilginin erdemle doğrudan ilişkili olduğunu savunur. Ona göre, "kimse bilerek kötülük yapmaz"; insanlar sadece bilgi eksikliğinden dolayı yanlış davranırlar. Bu yüzden bilgi arayışı, aynı zamanda erdemli bir yaşam arayışıdır.
Sokratik Yöntem: Sokrates, bilgiye ulaşmanın en iyi yolunun diyalog ve sorgulama olduğunu düşünür. Sorular sorarak karşısındakinin düşüncelerini açığa çıkarır ve mantıksal çelişkiler yoluyla yanlış inançları ortadan kaldırır. Bu yöntem, eğitimde ve eleştirel düşüncede önemli bir araç olarak kullanılır.
Kendini Bilme: Sokrates'in ünlü deyişi "Kendini bil" (Γνῶθι σεαυτόν, gnothi seauton) onun felsefesinin merkezindedir. Kişinin kendisini tanıması, kendi bilgi ve cehaletinin farkına varması, gerçek bilgiye ulaşmanın ilk adımıdır.
Eserleri
Sokrates'in kendine ait yazılı eserleri yoktur. Onun düşünceleri, başta Platon olmak üzere öğrencileri tarafından kaydedilen diyaloglar aracılığıyla günümüze ulaşmıştır. Platon'un yazılarında Sokrates, genellikle ana karakter olarak yer alır ve onun felsefi görüşlerini temsil eder. Bazı önemli eserler ve bu eserlerde Sokrates'in yer aldığı diyaloglar:
- Apologia (Savunma): Sokrates'in kendini savunma konuşmasını içerir. Atina mahkemesinde kendisine yöneltilen suçlamalara karşı savunmasını yapar.
- Crito (Kriton): Sokrates'in hapishanedeki son günlerini ve adalet üzerine yaptığı tartışmaları içerir.
- Phaedo (Fedon): Sokrates'in ölüm anını ve ölümsüzlük üzerine yaptığı felsefi tartışmaları anlatır.
- Republic (Devlet): Adalet, ideal devlet ve ruhun yapısı üzerine diyaloglar içerir.
Ölümü
Sokrates, MÖ 399 yılında Atina'da "gençlerin ahlakını bozmak" ve "devletin tanrılarına inanmamak" suçlamalarıyla yargılandı. Mahkemede yaptığı savunma etkili olmadı ve ölüme mahkum edildi. Baldıran zehri içerek idam edildi. Sokrates'in ölümü, öğrencileri ve sonraki nesil filozoflar üzerinde derin bir etki bıraktı ve onun felsefi mirası, Batı düşüncesinin temel taşlarından biri haline geldi.
Sokrates'in yaşamı, felsefesi ve öğretisi, insan düşüncesini sorgulama ve bilgelik arayışında önemli bir dönüm noktasıdır. Onun yöntemleri ve düşünceleri, günümüzde de eğitim ve felsefe alanlarında etkisini sürdürmektedir.