GERSCHENKRON, Alexander (1904-1978)
ABD’li iktisatçı. Gelişme kuramına katkılar yapmıştır.
11 Ocak 1904’te Rusya’da Odesa’da doğdu, 1978’de öldü. 1917 Devrimi’nden sonra ailesi ile Viyana’ya göç etti. 1928’de Viyana Universitesi’nde iktisat doktoru derecesi aldı. 1938’de Hitler’in Viyana’yı işgali üzerine ABD’ye kaçtı. 1944’e değin Califomia Universitesi’nde öğretim üyeliği yaptı. 1944’te Washington’da, Merkez Bankası işlevi gören Federal Reserve’ün yönetim kurulunda araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1946’da aynı kuruluşun dış ülkeler bölümü başkanı oldu. 1948’den başlayarak Harvard Üniversitesi’nde Avrupa iktisat tarihi ve Sovyet iktisadı dersleri verdi ve Rus Araştırma Merkezi iktisat bölümü başkanlığına getirildi. 1974’te emekli oldu.
1951’de yayımlanan A Dollar Index of Soviet Machinery Öutput 1927/28 to 1937 (“1927/28’den 1937’ye değin Sovyet Makine Üretiminin Dolara Göre İndeksi”) adlı çalışmasında 1927/28-1937 dönemindeki Sovyet makine üretimini Paasche indeksiyle değerlendirdi. 1939 yılı fiyatlarının dolar karşılıklarıyla ağırlıklandırılmış üretim indeksini, Laspeyres yöntemiyle ve 1925/26 yılı fiyatlarına göre ağırlıklan-dınlmış Sovyet resmi istatistikleriyle karşılaştıran Gerschenkron iki indeksin farklı büyüme hadlerine yol açtığını ve Paasche indeksinin daha anlamlı sonuçlar verdiğini gördü. Benzer bir çalışmayı 1899-1939 dönemi için ABD makine sanayiine de uyguladı ve indeksleme yöntemi değişiminin büyüme haddinde önemli farklılıklara yol açtığını saptadı.
1962’de yayımlanan Economic Backwardness in Historical Perspective (“Tarihsel Açıdan İktisadi Geri Kalmışlık”) adlı yapıtında az gelişmiş ülkelerin sanayiilerini geliştirebilmeleri için gelişmiş ülkelerden daha fazla olanakları olduğunu öne sürdü. Sanayileşmeye 19. yy’da başlayan ülkelerin çağdaş teknoloji düzeyine birçok ara aşamadan sonra vardığını, oysa geri kalmış ülkelerin en ileri teknolojileri hemen seçebilecek durumda olduklarını ileri sürdü. Bu ülkelerde sanayiye uygun emeğin sanıldığının aksine kıt olduğunu, çağdaş teknolojinin sermaye yoğun ve emek tasarruf edici niteliğinin bu yetersizliği giderebileceğini savundu. Geliştirdiği “geri kalmışlık derecesi” kavramı yardımıyla, bir ülkede ortalama teknoloji düzeyi ile gelişmiş ülkelerin en ileri teknolojileri arasındaki fark ne denli büyükse, söz konusu ülkenin gelişme potansiyelinin de o denli büyük olduğunu öne sürdü. Ancak çağdaş teknolojinin büyük ölçekte ve tüm tamamlayıcı yan unsurlarla uygulamaya sokulma zorunluluğu nedeniyle yurt içi pazarın belirli bir büyüklüğe erişmiş olması gerektiğini belirtti. Bunun geçmişte Fransa, Almanya, Avusturya gibi orta gelişmişlik düzeyindeki ülkelerde yatırım bankaları; Rusya, Macaristan gibi daha ileri ülkelerde ise devlet tarafından üstlenildiğini öne sürdü. Ayrıca, bu ülkelerin, İngiltere örneği ile karşılaştırıldığında, sanayileşmelerinin ilk evrelerinde üretim mallarına tüketim mallarından daha fazla önem verdiğini vurguladı.
• YAPITLAR (başlıca): Bread and Democracy in Germa-ny, 1943, (“Almanya’da Ekmek ve Demokrasi”); Economic Relations with the U.S.S.R. 1945, (“SSCB ile İktisadi İlişkiler”); A Dollar Index of’Soviet Machinery Output, 1927/28 to 1937, 1962, (“1927/28’den ,1937’ye değin Sovyet Makine Üretiminin Dolara Göre İndeksi”); Economic Backmardness in Historical Perspective, 1962, (“Tarihsel Açıdan İktisadi Geri Kalmışlık”); Continuity in History and Other Essays, 1968, (“Tarihte Süreklilik ve Diğer Denemeler”); Europe in the Russian Mirror, 1970, (“Rusya’nın Aynasında Avrupa”); An Economic Spurt That Failed, 1977, (“Başarısızlıkla Sonuçlanan Bir İktisadi Hamle”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi