GALBRAITH, John Kenneth (1908)
Kanada asıllı ABD’li iktisatçı. ABD’ de iktisadi ve toplumsal sistemi eleştirmiş, sınai toplumların ancak yeni yöntemlerle çözümlenebileceğini göstermeye çalışmıştır.
15 Ekim 1908’de Kanada’da Ontario’da doğdu. Üniversite lisans öğrenimini Toronto Üniversitesi’n-de tarım dalında, doktorasını California Üniversitesinde tarım iktisadı üzerine yaptı. 1934’ten sonra Harvard ve Princeton üniversitelerinde öğretim üyeliği yaptı ve ABD vatandaşlığına geçti. II. Dünya Savaşı sırasında Fiyat Denetim Bürosu’nda görev aldı. 1943-1948 arasında Fortune dergisinin yayın yönetmenliğini yaptı. 1949’da Harvard Üniversitesi’ne iktisat profesörü olarak döndü. 1961-1963 arasında Hindistan elçiliği, 1967-1969 arasında Demokratik Eylemden Yana Amerikalılar örgütünün başkanlığını yaptı. 1972’de Amerikan İktisat Derneği başkanlığına seçildi. 1975’te Harvard Üniversitesi’nden emekliye ayrıldı.
Yapıtlarının genellikle kolay anlaşılabilir olması kendisine geniş bir okur kitlesi kazandırmıştır. Çözümsel çıkış noktası Neo-Klasik iktisat kuramından farklıdır. Piyasadan değil, planlamadan; küçük firmadan değil, dev şirketten; tüketici egemenliğinden değil, “üretici” egemenliğinden; ürün hacminden değil, ürün bileşiminden yola çıkar.
1952’de yayımladığı American Capitalism (“Amerikan Kapitalizmi”), “Galbraith üçlemesi”nin ilkidir. Bu yapıtına göre, geleneksel rekabetçi modeller çağdaş sanayi toplumunu açıklayamaz. Tekelci konumu, firmaya, arz ve talep kaynaklarını denetleme ve “sömürme” olanağı verir. İşçi sendikaları ve tüketici kooperatifleri tekelci firmayı, tekel kazancını bölüşmeye zorlayacak kadar güçlendiklerinde “dengeleyici güç”e sahip olurlar. Galbraith sisteminde, dengeleyici güç, bir anlamda “gizli el”in yerini almıştır.
1958’de yayımladığı Affluent Society (“Zengin Toplum”) ise, giderek daha fazla üreten, ama kamu mallan ve hizmetlerinin gelişmediği bir ekonomi üzerine bir yorum denemesidir. Kore Savaşı’nın olumlu etkilerinin ortadan kalkmasıyla birlikte Galbraith, dengeleyici güç kavramını bir yana bırakarak, dengede olmayan sistemin eleştirisine yöneldi. Piyasa mekanizmasının, tam istihdam durumunda, kendiliğinden tüketici gereksinimine optimal yanıt vereceğini sanmak yanlıştı. Artan üretimde özel mal ve hizmetlerin ağırlık kazanması, tüketici talebinin büyük firmalar tarafından belirlenmesinden kaynaklanıyordu. Bu da, istikrarsızlığa, enflasyona ve dengesiz üretime yol açıyordu.
1967’de yayımladığı The New Industnal State’At (“Yeni Sınai Devlet”), sermaye sahipliği ile denetimin birbirinden ayrıldığı dev şirketlerde, “teknostrüktür” adını verdiği, karar alma sürecindeki özel beceri ve deneyim sahibi grubun önemini vurgular. Teknostrüktür, bir yandan riski en aza indirmek için firmanın arz kaynaklarını, üretimi ve ürünlerin satışını, sermaye kaynaklarım ve fiyat dalgalanmalarını planlarken, diğer yandan kendi varlığını ve karar alma özerkliğini korumaya çalışır. Bu ise sürekli büyümeyi gerektirir ve büyüme, sınai sistemin esas amacı olarak azami kârın yerini alır.
Üstlendiği görevlerin çeşitliliği ve siyasal yaşamla yakın bağlantısı, gezi, anı, sanat eleştirisi türünde de yapıtlar vermesine olanak sağlamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): American Capitalism: The Concept of Countervailing Power, 1952, (“Amerikan Kapitalizmi: Dengeleyici Güç Kavramı”); A Theory of Price Controls, 1952, (“Bir Fiyat Denetimi Kuramı”); The Great Crash, 1929, 1955, (“1929 Büyük Çöküşü”); The Affluent Society, 1958, (“Zengin Toplum”); The Nem Industrial State, 1967, (“Yeni Sınai Devlet”); Economics and the Public Purpose, 1973, (“iktisat ve Kamu Amacı”).
• KAYNAKLAR: J.S.Gambs, John Kenneth Galbraith, 1975; C.H.Hession, John Kenneth Galbraith and His Critics, 1972; C.L.Monro, The Galbraithien Vision: The Cultural Criticism of John Kenneth Galbraith, 1977; M.E.Sharpe, John Kenneth Galbraith and Lower Economics, 1973.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi