ARANZİ, Giulio Cesare (1530-1589)
İtalyan anatomi bilgini ve cerrah. Özellikle dolaşım sistemi ve beynin anatomisi üstüne önemli çalışmalar yapan Rönesans çağı hekimlerindendir.
Kimi kaynaklarda soyadı Aranzio biçiminde verilen, yapıtlarım ise çağın geleneğine uyarak Latince Arantius adıyla yayımlayan Giulio Aranzi’nin yaşamı üstüne bilinenler çok azdır. Bologna’da doğduğu, 1556’da Bologna Üniversitesi’nden tıp doktorasını alarak ertesi yıl aynı üniversitenin tıp ve cerrahi kürsüsüne atandığı ve 7 Nisan 1589’da gene Bologna’ da öldüğü biliniyor. Ancak, Rönesans’ın büyük anatomi bilginlerinden Vesalius’un öğrencisi olduğu yolundaki bilgiler kesin değildir.
Aranzi anatomi çalışmalarına çok genç yaşta başlamış, daha 19 yaşındayken üst gözkapağının kaldırıcı kasını keşfetmişti. Çok geçmeden ilgisini ve araştırmalarını kan dolaşımı konusunda yoğunlaştırdı. Harvey’in, büyük ve küçük kan dolaşımını doğru ve ayrıntılı olarak açıklayan De motu cordis et sanguinis in animalibus (1628) (“Canlılarda Kalbin ve Kanın Hareketi Üstüne”) adlı yapıtı yayımlamncaya değin, o çağın tüm anatomi bilginlerini uğraştıran en önemli konu buydu. Bologna Üniversitesi’ndeki ilk öğretim ve araştırma yıllarında özellikle dölüt evresindeki yaşamla ilgilenen Aranzi, etenenin (plasenta) ve dölyatağınm gebelik dönemindeki yapısını, dölütün kan dolaşımını inceleyerek bulgularını, 1564’te yayımladığı sekiz ciltlik Du humano foetu opusculum (“İnsan Dölütü Üstüne İnceleme”) adlı yapıtında derledi. Aranzi’nin bu yapıtında tanımladığı, dölütte-kapı toplardamarın sol dalı ile alt ana toplardamarı birleştiren ve doğumdan sonra kapanan, karaciğerin alt yüzeyindeki kanal “Arantius toplardamar kanalı” adıyla bilinir.
Kan dolaşımı üstüne çalışmalarını sürdüren Aranzi, kalbin sol kulakçığı ile sol karıncığı arasındaki ana atardamar (aort) geçidini ve sağ kulakçık ile sağ karıncık arasındaki akciğer atardamarı geçidini kapatan, böylelikle kasılma sonrası kanın karıncıklara geri dönmesini engelleyen sigma kapakçıklarının serbest uçlarındaki küçük, telsi düğümcükleri (Arantius düğümcükleri) tanımladı. Gene dölütte, akciğer atardamarı ile aortu birleştiren ve normal olarak doğumu izleyen ilk bir iki hafta içinde kendiliğinden kapanan atardamar kanalının (ductus arteriosus) varlığını ilk açıklayan da Aranzi oldu. İtalyan hekimi Leonardo Botallo (1530-ykş.l570) da sonradan aynı konu üzerinde çalıştığı için kimi kaynaklarda yanlışlıkla Botal-lo’nun adıyla anılan bu kanalın doğumdan sonra kapanmaması, temiz kanla kirli kanın karışmasına yol açarak ölümle sonuçlanan önemli bir oluşum bozukluğudur.
Kalpte kan dolaşımı
Aranzi’nin, kan dolaşımına açıklık getiren belki de en önemli buluşu, kalpte sağ ve sol karıncık arasındaki bölmenin geçirimsiz olduğunu kanıtlamasıdır. 2. yy’da Galenos, kalbin iki karıncığını ayıran bölmede küçük gözenekler olduğunu ve kanın bu gözenekler aracılığıyla sağ karıncıktan sol karıncığa geçtiğini öne sürmüştü. Vesalius’un da desteklediği bu görüş, yaklaşık 1400 yıl boyunca Batı dünyasında geçerliliğini korudu. 1550’lerde pek çok anatomi bilgini gibi bu gözeneklerin varlığını kuşkuyla karşılayan Aranzi, Colombo ile birlikte kalp karıncıkları üzerinde çalışarak, karıncıklar arası bölmenin geçirimsizliğini kanıtladı. Daha sonra, Aranzi ile ortak çalışmalarından yola çıkan Colombo ve aynı konu üzerinde çalışan Servetus, büyük bir olasılıkla, kendilerinden iki yüzyıl önce küçük kan dolaşımını tanımlamış olan 13. yy Arap hekimlerinden İbnünnefis’in yapıtından da yararlanarak, sağ karıncıktan sol karıncığa kan geçişinin akciğerler yoluyla olduğunu açıkladılar ve Aranzi’nin bu buluşunu doğruladılar.
Beynin anatomisi
Beynin anatomisini de inceleyen Aranzi, kafatasının alt arka bölümünde, beyinciğin alt yüzeyi ile soğaniliğin üst yüzeyi arasında yer alan, içi beyin-omurilik sıvısıyla dolu beyin sarnıcını (cistema cere-bellomedullaris), beynin dördüncü karıncığını, koku alma duyusunun merkezi olan rinensefaldeki pedes hippocampus’u tanımladı. Beynin ve kalbin anatomisine ilişkin tüm araştırmalarını Observatiores anato-micae (“Anatomi Gözlemleri”) adlı yapıtında toplayan Aranzi, başarılı gözlemciliğinin yanı sıra iyi bir cerrahtı. 1571’de yayımladığı De tumoribus secun-dun locus affectum başlıklı yapıtı cerrahi konusuna ayrılmıştır ve Aranzi’nin Bologna Üniversitesi’ndeki cerrahi derslerinin niteliği üstüne fikir verir. Hintli cerrahların, İsa’dan 600 yıl kadar önce, koldan alınmış deri parçalarını burun dokusuna aşılayarak gerçekleştirdikleri burun ameliyatı tekniğini Batı tıbbına tanıtanın İtalyan cerrahı Gaspare Tagliacozzo (1545-1599) olduğu düşünülür. Oysa, Aranzi’nin öğrencilerinden biri, bir inceleme yazısında, hocasının Taglia-cozzo’dan daha önce plastik burun cerrahisini uyguladığını, frengili hastalara kol derisinden çok başarılı burun ameliyatları yaptığına birkaç kez tanık olduğunu yazar. Aranzi yapıtında böyle bir ameliyattan hiç söz etmese de, gerek cerrahi, gerek anatomi alanındaki çalışmalarıyla tıbbın gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.
• YAPITLAR: De humanofoetu opusculum, 1564; (“İnsan Dölütü Üstüne İnceleme”) Detumoribus secundum locus affectum, 1571; Observatiores anatomicae, 1579, (“Anatomi Gözlemleri”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi