AZANA Y DIAZ, Manuel (1880-1940)
İspanyol siyaset adamı. II. Cumhuriyet döneminde bakanlık, başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı yapmıştır. Kurgu
10 Ocak 1880’de Alcala de Henares’te doğdu, 4 Kasım 1940’ta Fransa’da Montauban’da öldü. Escori-al’de Augustin tarikatının Maria Cristina Koleji’nde okudu, buradan kiliseye karşı düşünceler edinerek ayrıldı. Daha sonra Paris’te hukuk öğrenimi yaptı, edebiyat ve felsefeyle ilgilendi. İlk mesleği gazetecilikti. 1908-1920 arasında Madrid Üniversitesi’nde genel sekreterlik yaptı. Bu dönemde George Borrows, Stendhal ve Bertrand Russel’dan çeviriler yapmış, kilise düşmanı öyküler yazmıştır. İspanyol yazarı Juan Valera’nın yaşamöyküsüyle 1926’da Ulusal Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.
İspanya 1800’lerden beri iç içe geçmiş üç büyük savaşımın verildiği bir ülkeydi. Bunlar, Kilise’yle Liberaller arasında; önce büyük toprak sahipleri, sonra da burjuvalarla yoksul köylüler ve işçi sınıfı arasında; bir de Katalonya ve Bask bölgesinde özerklik isteyenlerle, koyu merkeziyetçilik yanlısı olanlar arasındaki çelişkilerden doğan savaşımlardı. Ordu, kilise ve ekonomik gücü ellerinde tutanlarla, aydınların, işçilerin ve köylülerin büyük bir bölümü karşı karşıya gelmişlerdi. 1931’de kralcıların seçimi kaybetmesiyle Kral VIII. Alphonse’un tahttan çekildiği ve Cumhuriyet’in ilan edildiği sırada İspanya’da yaşayan 24 milyon kişinin yarısı okuma yazma bilmiyordu.
Sekiz milyon kişi yoksul durumdaydı, iki milyon köylünün hiç toprağı yoktu, yirmi bin kişi İspanya’ nın yarısına sahipti. Ülkede yirmi bin keşiş, altmış bin rahibe, otuz bir bin papaz, beş bin manastır vardı. Ordudaki on beş bin subayın sekiz yüzü generaldi.
Azana’nın politikayla ilgilenmeye başlaması, kralın başbakanı Primo de Rivera’nın diktatörlüğünün sonuna rastlar. O sırada, 19.yy’ın başından beri yarı siyasi, yarı edebi, liberal bir dernek olan Ateneo’nun üyesiydi. Güzel konuşmalarıyla ün yapmıştı. Cumhuriyetçi aydınlarla bu dernekte tanışmış ve ilişki kurmuştu. 1930’da derneğin başkanlığına seçilmiş, Cumhuriyetçi eylemi örgütleyebilmek için çaba harcamıştı. Bir parti kurmak için yaptığı girişimler sonunda başarıya ulaşmış, ileride kurulacak Halk Cephesi’nin sağında ve burjuva partileri arasında yer alacak olan “Sol Cumhuriyetçi” partiyi kurmuştur.
1931 Seçimleri ve Reformlar
Haziran 1931’de yapılan genel seçimlerde parlamentodaki 466 üyelikten 315’ini sol kanat partileri kazanmıştı. 1931 Anayasası’na göre cumhurbaşkanı parlamentodaki milletvekilleriyle onlara eşit sayıda genel oyla seçilmiş özel seçmenlerden oluşan bir kurul tarafından seçiliyor ve parlamentoya karşı sorumlu bir hükümet, yani parlamenter sistem getiriliyordu. Devletin artık resmi dini söz konusu değildi. Bazı bölgelere özerklik tanınması kabul ediliyor, soyluluk unvanları kaldırılıyordu. Parlamentoya bedelini ödeme karşılığında kamulaştırma yetkisi tanınmıştı. Boşanma kabul ediliyor, kilisenin yetkilerini kısıtlayan, kiliseye devlet yardımını kaldıran hükümler getiriliyordu. Devlet dışı güçlere bağlılık yemini etmiş dini örgütler dağıtılabilecek, bunların malları, eğitimle ilgili ya da hayırsever amaçlarla kullanılabilecekti. Sol partiler koalisyonu olarak kurulan Alcala Zamora hükümetinde Azana, savunma bakanı oldu ve subay kadrosunda gerekli gördüğü ayıklamaları yaptı.
Cromwell ve Washington hayranı olan Azana, tipik bir orta sınıf aydınıydı. Çıkar gütmemesi, hiçbir konuda açık vermemesi, sağcı basının bula bula fizik çirkinliğini diline dolamasına yol açtı. Bu basın tarafından Azana “gudubet”, “canavar” olarak adlandırılmıştır.
Kasım 1931 ortalarında Alcala Zamora başbakanlıktan çekilince, yerine Manuel Azana başbakan oldu. Alcala Zamora’ysa cumhurbaşkanı seçildi. Azana, 1933’e değin iktidarda kaldı. Din konusunda yapmaya çalıştığı reformlar güçlü bir muhalefetle karşılaştı. Eğitimin laikleştirilmesi, boşanmanın kabulü, Cizvitler’in sınırdışı edilmeleri girişimi, basında ve kamu oyunda tartışmalara yol açtı. Hükümet, orta sınıfların desteğini yitirdi. Kralcılar, Ağustos 1932’de General Sanjurjo liderliğinde başarısız bir darbe girişiminde bulundular. Bu olay sürüncemede kalan toprak reformu tasarısının parlamentodan geçmesine neden oldu. Yasanın amacı Latifundialar’ı ortadan kaldırmak, toprağının başında bulunmayanları cezalandırmak ve köylüleri toprak sahibi yapmaktı. İlk taslakta toprakların bedeli karşılığında kamulaştırılması öngörülüyordu. Oysa hükümet, bir bölük soylunun topraklarını, darbe girişimine katıldıkları için ceza olarak elinden aldı. Ama, milyonlarca topraksız köylüden yalnızca on-on beş bini parasını ödeyerek bir avuç toprağa sahip olabildi. Katalonya’ya özerklik tanındı.
Köylü hareketlerinin anarşistlerin desteklediği grevlerin sert bir biçimde bastırılması hükümetin yıpranmasına yol açtı. Yeni hükümetin kurduğu güvenlik kuvvetleri “Asaltos”lar, yetkilerini kötüye kullanmaya başlamışlardı. Cassas Viejas köyünde başkaldıran anarşistleri bastırmaya giden Asaltaslar, sonunda teslim olan anarşistleri, gereken işlemleri yapacaklarına, öldürmüşlerdi. Sağcı basın da Azana
hükümetinin halkı katlettiğini yazmaya başladı. Yazar ve düşünür Ortega Y Gasset ise Cumhuriyet’in Ispanyollar’ı düş kırıklığına uğrattığını yazıyordu. 1932’de sadece kentlerde 600.000 işsiz vardı Nisan 1933’te yapılan belediye seçimlerinde iktidarın kazandığı 5.000 üyeliğekarşı sağ muhalefet 4.900 ;Lerreoux’ nun Merkez Radikal muhalefeti de 4.200 üyelik kazandı. Saygınlığını yitirdiği kanısına varan Azana hükümeti 1933 yazında istifa etti.
Önemli reform yasaları anayasaya uygun olarak parlamentodan geçirilmiş, sıra uygulamaya gelmişti. Ama, reformların yüzeyselliği ve yavaşlığı Cumhuriyetken çok büyük değişiklikler bekleyenleri hayal kırıklığına düşürdü. Genel seçimlerde, Azana’nın yenilgisi beklenilenden de büyük oldu. Partisi “Acci-on Republicana”, ancak sekiz sandalya kazanabildi. Onu destekleyen partiler 58’i sosyalist olmak üzere 99 üyelik kazandılar. Sağ ise toplam 207 üyelik kazandı. Kasım 1933’te Merkezci Radikal Parti Başkanı AlejandroLerroux,hükümeti kurdu. Gil Robles’ in muhafazakâr kralcıları ile, Hıristiyan Demokrat-lar’ı da içinde barındıran C.E.D.A. (Confederacion Espanola de Derechas Autonomas) partisi, hükümeti dışardan desteklerken ertesi yıl bu partiden üç bakan hükümete alındı. Hükümet, kilise ve laik okullarla ilgili yasaları yürürlükten kaldırmış, toprak reformu yasasında yaptığı değişikliklerle toprak dağıtımını iyice yavaşlatmıştı. Bu sağa kayıştan sonra solda ayaklanmalar başladı. Barcelona’da, Katalan Devleti ilan edildi ama çok yaşamadı. Öte yandan sosyalistlerin anarşistlerle işbirliği yaptığı Asturias’ta çıkan ayaklanma, Madrid’den yollanan General Franko birliklerince bastırıldı. Solcular hapse atıldı. Azana, 1934’te Katalonya’da bir ayaklanmayı kışkırttığı suçlamasıyla tutuklandı. Hakkında yapılan suçlamalar ispatlanamadığı için serbest bırakıldığı gibi ünü de arttı. Yine halkın büyük bir bölümü tarafından cumhuriyeti kurtaracak kuvvetli adam olarak değerlendiriliyordu. Bu arada sağcı başbakan ve yakınlarının ülkeye sokulan kumar makineleri işine karışmaları, büyük bir rezalete yol açtı ve Lerroux’nun istifasına neden oldu. Cumhurbaşkanı Alcala Zamora parlamentonun feshi ve seçimlerin yenilenmesi kararı aldı.
“Halk Cephesi”
1936 seçimlerinde sol partiler birleşerek “Halk Cephesi”ni kurdular. Halk Cephesi, geniş bir af çıkaracağım, toprak reformunu hızlandıracağını vaat ediyordu. Seçimlerde anarşistler de Halk Cephesi’ne oy verdiler. Halk Cephesi içinde en çok sosyalistler 99, sonra da bu kez Sol Cumhuriyetçiler adını alan Azana’mn partisi 87 milletvekili çıkardı. Komünistler ise 17 milletvekili kazanabildiler. Toplam olarak Halk Cephesi 256 milletvekili almıştı, milliyetçi cephe 165, merkez partiler ise 52 milletvekili çıkarabildiler.
Halk Cephesi’nin iktidara gelişinden sonra, Azana başbakan oldu. Cumhurbaşkanı Alcala Zamora, çeşitli baskılar altındaydı. Hükümet, cumhurbaşkanının bir sağ darbeyi desteklemesinden korkmaktaydı. Alcala Zamora, cumhurbaşkanlığını bıraktı, ömrünün geri kalan bölümünü yabancı ülkelerde geçirdi. Mayıs 1936’da sağın katılmadığı seçimlerde cumhurbaşkanlığına büyük çoğunlukla Azana seçildi. Haziran 1936’da, Franco komutasındaki faşist güçler hükümete karşı ayaklandı. İspanya İç Savaşı üç yıl sürdü. Faşist İtalya ile Nazi Almanyası’nın askeri yardımlarıyla, 1939’da Franco Cumhuriyetçiler’i yenilgiye uğrattı. Azana, ülkesini terkederek Fransa’ya sığındı. 4 Kasım 194Q’ta Mauntauban’da öldü.
• KAYNAKLAR: C. Cattell, Communism and The Spa-nish Civil War, 1955; H. Thomas, Histoire de la Guerre d’Espagne, 2 cilt, 1967; Jose Sandoval ve Manvel Azcarâte, Ispanya İç Savaşı, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi