Niyaya
Felsefe tarihinde, sorunlara karşılıklı konuşma ve tartışma biçiminde çözüm arama geleneğinin Yunan filozoflarınca, özellikle Sokrates, Platon, Aristoteles üçlüsüyle başlatıldığı ileri sürülür. Oysa bu geleneğin Doğu’da, Çin ve Hindistan’da daha önceleri başlatıldığı anlaşılmıştır. Buddha, düşüncelerini çevresinde toplananlara gezerek anlatır, onlarla karşılıklı konuşur, düşünce alışverişinde bulunurdu. Çin’de Konfüçyüs öğrencileriyle konuşur, tartışır sorunlara çözüm arardı. Buddha’nın izinden yürüdüğü, onun öğretisini us ilkelerine dayanarak geliştirdiği, mantık kurallarına göre yürüyen bir tartışmayı benimsediği bilinen Gotama da usa-vurmaya bağlı bir yöntem geliştirdi. 19.yy sonlarına değin Hint düşüncesinde uygulanan bu yönteme niyaya adı verildi. Niyaya yalnız bir usavurma değil, sorunlara çözüm aramada kullanılan tartışma ve konuşma yöntemidir. Ancak bu konuşmaların temelini bilgi edinme, gerçeği arama oluşturur.
Niyaya yöntemi us ilkelerine dayandığından Aristoteles mantığım andırır. Ancak, Gotama’ nın Aristoteles’ten önce ve çok uzak bir ülkede yaşamış olması, Aristoteles’ten esinlendiği anlamına gelmediği gibi, Aristoteles’in de ondan etkilendiği ileri sürülemez. Niyaya’da diyalektik yöntemin öğeleri vardır, buna karşın salt bir diyalektik değildir. Ancak, kesin sonuca varmada ortaya atılan karşıt savlar diyalektiği oluşturan bölümlerdir.
Niyaya ’nın başlıca özelliği içerdiği savların çokluğudur. Bu savlar başka düşünce dizgelerinde görülmemektedir. Batı felsefesinde kategoria denen öğeler de, sayı bakımından, niyaya’dakilerden azdır. Hint felsefesine özgü bir kavram olan niyaya usçu düşünce çığırının özünü oluşturmuştur. Bu nedenle Gotama’ya Hint Usçuluk’ unun kurucusu, niyaya kavramına da bu akımın temel ilkesi gözüyle bakılır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi