HANNİBAL (İÖ 247-182)
Kartacalı komutan. Roma’ya karşı İkinci Pön Savaşı’nı yönetmişir.
Kartaca’da doğdu, Anadolu’da Gebze’ye bağlı Diliskelesi yakınlarında öldü. Ünlü Kartacalı komutan Hamilkar Barkas’ın en büyük oğludur. Henüz 9 yaşındayken babası ile birlikte İÖ 237’de İspanya’ya geçti. Kartaca ordusunda görev yaptı. 221 ’de eniştesi ve Kartaca’nm İspanya valisi Hasdrubal’ın bir Kelt savaşçısı tarafından öldürülmesi üzerine, İspanya’daki Kartaca birliklerinin başına getirildi. Orduyu düzenleyen Hannibal Ispanya’da Kartaca’nın varlığını güçlendirmeye çalıştı. 221’de Olcades kabilesinin başkenti olan Carteia’yı aldı, 22Q’de Vaccei kabilesini kendine bağladı. Carpetani kabilesi de yenildikten sonra Ebro ırmağının güneyinde Kartaca’ya bağımlı olmayan yalnızca Saguntum kenti kalmıştı. Bu kentin Romalılar’la dostluk ilişkileri vardı. Hannibal, yerli Turdetani kabilesini Saguntum kenti üzerine saldırması için kışkırttı. Saguntumlular Romalılar’dan yardım istediler. Roma’nın uyarılarını dikkate almayan Hannibal İÖ 219’da kenti kuşattı. 8 ay süren kuşatma sonunda Saguntum düştü. Romalılar, Hannibal’ı Kartaca yönetimine şikâyet ettilerse de, ülkede Barkas ailesini destekleyenler çoğunlukta olduğu için bir sonuç alamadılar. Romalılar’ın savaş ilanı Kartaca tarafından kabul edildi. Böylece İkinci Pön Savaşı başlamış oldu.
İtalya seferi ve II. Pön Savaşı
Saguntum’da büyük ganimetler elde eden Hannibal, İÖ 219/218 kışını Yeni Kartaca’da geçirdi, Kardeşi Hasdrubal Barkas’ı İspanya’da bırakarak, İÖ 218 Mayısı’nda Romalılarla sınırı oluşturan Ebro ırmağını geçti. Ordusu 40.000 yaya, 9.000 atlı askerden oluşmaktaydı. Pirene dağlarını aşarken bazı Katalan kabileleri ile savaşmak zorunda kaldı. Galyalı kabilelerden çok az direnme gören Hannibal Ağustos 218’de Rhodanus (Ron) ırmağı kıyılarına ulaştı. Marsilya’daki Roma konsülü Publius Cornelius Scipio, Hannibal’m İtalya’ya yöneldiğini anlayınca ordusunun büyük bölümüyle Kuzey İtalya’ya hareket etti. Kardeşi Gnaeus komutasındaki iki lejyonu ise, İspanya’da kalan Kartacalılar üzerine gönderdi.
Alp dağlarını İşere vadisine girerek geçmeye başlayan Hannibal, Cenevre geçidini kullanarak, kuzey İtalya’da Torino kentine ulaştı. Roma yönetiminden hoşnut olmayan Galyalılar bu yolculuk sırasında Hannibal’a yol gösterdiler. İtalya’nın Galyalı kabileleri de gönüllü olarak Hannibal’ın ordusuna katıldılar. Po vadisi boyunca ilerleyen ordu, Placentia’da Scipio île karşılaştı. Scipio, Hannibal ile bir meydan savaşı vermekten kaçındı. Trebia ırmağım geçerken saldırıya uğrayan Roma ordusu yenildi. Ağır yaralanan Scipio, Placentia’ya döndü. Romalı tutsaklara sert davranan Hannibal, diğer İtalyan tutsakları serbest bıraktı. Bononia’da kışlayan Hannibal, İÖ 217 ilkbaharında Callina geçidini aşarak Apeninler’i geçti.
Trasimene gölü yakınlarında, Konsül Flaminius’u pusuya düşürerek yendi. Ama Kartaca ordusu, kuşatma araçlarının da eksikliğinden dolayı Roma üzerine yürüyemedi. İÖ 217 sonbaharında Apulia’yı ve verimli bir bölge olan Campania’yı tahrip etti. Roma halkının istilacı orduya daha şiddetli karşı koyulmasını istemesine karşın, diktatör atanan Quiatus Fabius Maximus, bir yıpratma savaşı taraftarıydı. Aristokrasinin karşı olduğu Caius Terentius Varro, konsül seçilince, halktan gelen isteğe uydu. İÖ 216 Ağusto-su’nda Cannae’de Kartacalılar’la karşılaştı. 25.000 Romalı’nın öldürüldüğü ve 10.000 Romalı’mn tutsak olduğu bu çarpışma Roma’nın uğradığı en büyük yenilgi oldu.
Bazı Samnit kabileleri ve Apuiıa, Lucania ve Bruttium kentleri İtalik Konfederasyonu’ndan ayrılarak,Hannibal’a katıldılar. Roma’dan sonra en önemli kent olan Capua da federasyonu bıraktı. Tüm bunlara karşın İtalik Federasyonu dağılmadı. Hannibal İÖ 216/215 kışını Capua’da geçirdi. Kartaca’mn savaş gücü gün geçtikçe azalıyordu. Öte yandan savaş vergisini iki katına çıkaran Romalılar, Hannibal’ın karşısına yeni güçler sürebiliyorlardı. Deniz yolları Romalılar’ın denetimi altında olduğu için Kartaca’dan da yardım alamayan Hannibal savunmaya geçmek zorunda kaldı.
Hannibal, Makedonya Kralı V. Filip ile bir bağlaşma yaptıysa da, Makedonyalılar, herhangi bir yardımda bulunamadılar. Sicilya’da ise Kartaca’yı tutan parti, Roma yandaşlarınca yenildi. Kartaca’nın adaya asker çıkarması dâ sonucu değiştirmedi. 213’te Casilinim ve Arpi kentleri Romalılar’ca geri alındı. Ispanya’da durum biraz daha iyice idi. Hannibal’ın kardeşleri Mago ve Hasdrubal komutasındaki güçler, İÖ 211’de Publius ve Gnaeus Scipio’yu yenerek öldürdüler. Komutayı Publius’un oğlu Cornelius Scipio ele aldı. Aynı yıl Hannibal Romalılar’ca kuşatılan Capua’yı kurtarmak istediyse de başarılı olamadı. Hasdrubal İÖ 208’de, bir Kartaca ordusu ile Alpler’i aşarak Hannibal’m yardımına geldi. İki Kartaca ordusu birleşmeden önce Hasdrubal İÖ 207’de Metaurus’ta yenilerek öldürüldü. Hannibal bunun üzerine tüm birliklerini Bruttium’da topladı.
İÖ 206’da Roma’ya dönen Cornelius Scipio, konsül seçildi. Hannibal henüz İtalya’da iken Afrika’ ya asker çıkarmak görüşündeydi. Kartaca İÖ 205’te Mago’yu İtalya’ya gönderdi. Ligurya’ya çıkarma yapan Mago, Galyalılar’ın yardım etmemesinden dolayı, Hannibal’a ulaşamadı. Yardım getiren diğer bir Kartaca filosu ise Sardunya Adası açıklarında fırtınaya tutuldu. Bu Kartaca’nm yardım konusundaki son girişimi oldu. Senato’nun da desteğini kazanan Cornelius Scipio İÖ 204 ilkbaharında Farina burnunda Afrika’ya çıktı. Utica kentine saldıran Cornelius Scipio başarılı olamadı. Numidya kralı Syphax İÖ 204/203 kışında barış için aracılık yaptı. Hannibal da Kartaca’nın yardımına gitmek için İtalya’yı terketti. İÖ 203 sonbaharında Hadrametum’da (Sus) Kartaca toprağına ayak bastı. Hannibal’m gelmesi ile Kartaca-lılar Roma ile olan ateşkesi bozdular. Scipio Mecarda ırmağı boyunca, Hannibal’a karşı yürüyüşe geçti. İki ordu Zama’da karşılaştı. Hannibal barış isteminde bulunduysa da Scipio bu öneriyi geri çevirdi. Süvari gücü zayıf olan Kartaca ordusu yenilgiye uğradı. Hannibal Hadrumetum’a çekildi. Bu olaydan bir yıl kadar sonra Roma ile barış yapıldı.
Kartaca’ya dönüşü ve sürgün yılları
Hannibal, barış imzalanmasından sonra İÖ 200’e değin Kartaca ordusunun başında kaldı. İÖ 196’da Kartaca kenti başyargıcı seçildi. Dört Yüzler Meclisi denilen meclise üye olan yargıçların, yaşam boyu değil, her yıl seçilmesini öngören bir yasa çıkardı. Seçilenler \ ertesi dönem için yeniden seçilemeyeceklerdi. Kartaca aristokrasisinin gücünü kıran Hannibal, demokratik bir yönetim biçimini gündeme getirmiş oluyordu. Bir dizi iktisadi reformlarla, toplanan vergilerin, Roma’ya ödenen tazminatı karşılayabileceğini ve fazla vergilendirmeye gerek olmadığını gösterdi. Gücü kırılan bazı soylular, Roma Senatosu’na mektup yazarak, Hannibal’ın Selevkos Kralı III. Antiokhos ile birlikte Roma’ya karşı savaşa hazırlandığını ileri sürdüler. İÖ 195’te Romalı müfettişlerin gelmesi üzerine yaşamını tehlikede gören Hannibal, bir gemi ile Kartaca’dan ayrılarak Suriye’ye gitti ve III. Antiokhos’a sığındı.
Roma ile savaşa hazırlanan III. Antiokhos, Hannibal’ı iyi karşıladı. Yıllarca onun sarayında kalan Hannibal, Roma ile yapılacak savaş konusunda çeşitli önerilerde bulundu. Roma’nm yalnızca İtalya topraklarında yenilebileceğini ileri süren Hannibal III. Antiokhos İtalya’ya asker çıkarırken, kendisinin bir filo başında olarak Romalılar’ın Yunanistan’a geçmelerini önleyebileceğini düşünüyordu. İÖ193’te kurulacak bağlaşmaya Kartaca’nm da katılmasını isteyen Hannibal’m bu girişimi sonuçsuz kaldı. İÖ 189’da Antiokhos, Manisa’da Romalılar’a yenildi. Bu savaşta pek az bir rolü olan Hannibal önce Ermeni Kralı Artaxias’a sonra da Girit Adası’na sığındı. 182’de Bitinya Kralı Prussias’m hizmetine girdi. Romalılar’ın kendisini geri istemeleri üzerine zehir içerek yaşamına son verdi.
İkinci Pön Savaşı Kartaca tarafında, hemen hemen bütünüyle Hannibal ve kardeşleri tarafından yönetilmiştir. Roma’nın denizlerdeki üstünlüğünü karada dengelemek isteyen Hannibal, Roma’nm an-, cak İtalya toprağında yenilebileceği düşüncesinde idi. Temel amacı Roma’nm İtalyan Birliği’ni dağıtmaktı. Özellikle ilk yıllarda bazı kentler kendisine katılmışsa da bu İtalyan Birliği’ni bozmaya yetmemiştir. İkinci Pön Savaşı’nm sonunda ise Kartaca bağımsızlığını kaybetmiş, Akdeniz’de Roma’ya karşı çıkabilecek en büyük güç de ortadan kalkmıştır.
• KAYNAKLAR: A.J.Church, The Story of Carthage, 1898; G.De Beer, Hannibal, Challenging Rome’s Supremacy, 1969; A.M.Mansel, “Hannibal’ın Mezarı”, Belleten, XXXII (128), 1968; G.Picard, Carthage, 1965; R. Smith, Carthage and the Carthaginians, 1878; B.H.Warmington, Carthage, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi